Virüs hasarına yönelik ekonomik önlemler

Çin’den başlayıp birçok ülkeye yayılan koronavirüs bütün dünyayı enfekte etmeye devam ediyor. Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO) açıklamasına göre koronavirüsten 166 ülkede 207 binden fazla insan etkilenmiş ve 8657 kişi ölmüştür (18 Mart itibariyle). Dünya ülkeleri salgına dönüşen virüs yayılmasının önüne geçmek için seferberlik başlattı. Salgın bütün dengeleri, yaşam dinamiklerini etkiliyor.

Tabii ki insan sağlığının korunması birinci öncelik. Hem insan sağlığının korunması, hem de temel ihtiyaçlarının karşılanması için ekonominin sağlıklı bir yapıda yoluna devam etmesi gerekiyor. Açıkçası salgın, yaşam endişesi yanında bu endişeyi körükleyen ekonomik dengeleri de bozmaya devam etmektedir.

Dünyada resesyon (kriz) beklentisi hakim olmuş, büyüme tahminleri düşürülmüştür. Ekonomide başlayan olumsuz gidişatın salgının kontrol altına alınmasıyla kısa sürede sona ereceği düşünülmektedir. Ancak hemen belirtmek gerekir ki ülkelerin ve stratejik düşünce kuruluşlarının çalışmalarında ekonomik tahribatın boyutunu şu aşamada belirlenmesinin zor olduğu belirtilmektedir.

Yani dünya büyük bir belirsizlik kaosu içinde, salgına maruz kalan ülkeler koordine olamadan kendi başının çaresine bakmaktalar.

Global ekonomik etkiler Türkiye’yi de yakından ilgilendirmektedir. Ülkeler yaygın ekonomik desteklerle virüsün doğrudan insanların yaşam kalitelerine vereceği zararı minimize etmeye çalışmaktadır. Virüsten en çok etkilenen ülkeler başta olmak üzere, birçok ülke parasal ve mali destek paketleri açıkladılar.

Türkiye ise koronavirüse karşı baştan itibaren, özellikle sağlık bakanlığı koordinasyonunda, duyarlı politika izlemiştir. Bunun sonucunda virüs ülkeye geç gelmiş, şimdi yayılmasını önleme ve kontrol etmek için adımlar atılmaktadır.

Virüsle gelen ekonomik kaybı telafi etmek içinse diğer ülkelerle paralel, hatta daha kapsamlı birtakım önlemler alınmıştır.

Öncelikle Merkez Bankası, politika faizini 100 baz puan düşürerek yüzde 9,75’e çekmiştir. Bu sayede piyasalara daha ucuz para bırakılması düşünülmüştür (çok sayıda ülke benzer hamleyi yapmış).

Çarşamba günü ise Cumhurbaşkanı tarafından, sağlığı koruma refleksiyle yaşanılan ekonomik kayıpları telafi etme amaçlı 19 maddelik önlem paketi açıklanmıştır. Pakette öne çıkan başlıklar; virüs salgınından etkilenen sektörlere yönelik vergi ve benzeri ödemelerde erteleme, kredi ertelemeleri, ihracatçıya stok finansmanı desteği, Kredi Garanti Fonu kredi limiti artırımı, sosyal amaçlı kredi paketleri; asgari ücret desteği devamı, kısa süreli çalışma ödeneğinin devreye girmesi, emekli maaşları tabanının yükseltilmesi ve ihtiyaç sahibi ailelere nakdi yardımlar yapılması v.s. şeklinde özetlenebilir.

Şüphesiz ekonomideki hasarı azaltmaya ve güven kaybını telafi etmeye yönelik hükümetin aktif müdahale edeceğini göstermesi gerekliydi. Ayrıca ekonomik önlemler kapsamlı, hızlı, esnek ve dinamik olmalıydı.

Cumhurbaşkanı tarafından açıklanan önlemler beklentileri belirli ölçüde karşılamanın yanında; virüsten çok daha yoğun etkilenen ülkelerle aynı dönemde açıklanması hızlı davranıldığını da gösteriyor. Paketin geniş bir kesimi kapsaması ve büyüklüğü de (100 milyar lira) önemli.

Açıklanan paketin istihdam odaklı olması yanında, marjinal tüketim eğilimi ve krizden etkilenme potansiyeli yüksek emekli, asgari ücretli ve düşük gelirli ihtiyaç sahiplerine destek vermeye yönelik olması daralan piyasalarda talebi yükseltme amacı taşımaktadır.

İşletmelere ve özellikle KOBİ’lere ilişkin kredileri erteleme, yeni kredi limitleri açılması, Kredi Garanti Fonu limitinin yükseltilmesi, stok finansmanı desteği gibi teşvikler üretimi-ekonominin arz yönünü destekleyici niteliktedir.

COVID 19’un sağlıklı işletmeleri tahrip etmesine izin verilmemeli, üretim kapasiteleri korunmalı.

Özellikle virüsten doğrudan etkilenen sektör odaklı desteklerin (bu sektörlerin tespitinde objektif-ölçülebilir kriterler tanımlanmalı) olması derse iyi çalışıldığının göstergesi. Vergi ertelemeleri ve indirimleri en azından salgın kontrol altına alınıncaya kadar işletmeler üzerindeki maliyet baskısını azaltabilecektir.

Özetle, açıklanan virüs hasarını azaltıcı ekonomik önlemler paketinin diğer ülkelerden esinlenmiş, daha kapsamlı, iyi çalışılmış bir paket olduğu söylenebilir.

Faaliyetlerine ara veren 150 bin civarında işletmenin ve onlarla ileri-geri bağlantıları olan firmaların kredi yükümlülüklerine (6 aylık sabitlenmiş erteleme yapılabilir), bu kurumlarda istihdam edilenlerin istihdam kaybına da acil çözüm üretilmelidir.

Ayrıca, uygulamada ortaya çıkabilecek aksaklık ve yetersizlikleri giderecek, yeni gelişmelere hızla cevap verebilecek, özellikle ulaşılamayan ihtiyaçlı kesime (temel gelir desteği dahil) hızla destek olabilecek dinamik takip sistematiği devreye sokulmalıdır.