Şeyh Muhyiddin’den seçilmiş sözler

“İnsan” der

Şeyh Muhyiddin

, “hakikati bakımından tek, güçleri bakımından çoktur.”

Bu çokluk nedeniyle, insanı -ve dolayısıyla kendimizi- anlamakta ve tanımakta güçlük çekeriz. Zira

duyular

duygular

kalp

akıl

hayal

idrak

irade

esasında çoğalan o güçler, insanı

mekan edinme

bakımından, tek bir öze sahip olsalar da,

yerleşme

düzeylerinin her fertte farklı olması nedeniyle farklılaşırlar.

Şeyh Muhyiddin,

Fütûhât-ı Mekkiyye

’sinde, söz konusu güçleri, bilmeyi irade edenlere tezahürleriyle birlikte anlatmıştır. Şeyh’in bundan asıl maksadının ne olduğunu ise,

Frithjof Schoun

’un şu cümlelerine yaslanarak verebiliriz:

“İnsanın akıl, irade ve duygudan yaratıldığını söylemek, insanın Hakikat, Yol ve Erdem için yaratıldığını söylemektir. Bir başka deyişle: Akıl, Hakikat’i kavramak için, irade Mutlak İyi üzerinde yoğunlaşmak için ve duygu Hakikat’e ve İyi’ye uymak için yaratılmıştır. ‘Duygu’ yerine ‘nefs’ veya ‘sevme melekesi’ de diyebilirdik, çünkü bu insanın temel bir boyutudur; duygu, çoğu zaman düşünüldüğünün aksine, bir zayıflık değildir; bilakis ‘Tanrı, Sevgidir’ sırrına uygun şekilde İlahi Tabiat’a katılmaktır.” (Bir Merkeze Sahip Olmak, çev.: Tahir Uluç)

Ekrem Demirli

çevirisiyle

Fütûhât-ı Mekkiyye

’den seçilmiş sözlerin

üçüncüsünde

bu bağlamı gözetelim.

Diyor ki Şeyh Muhyiddin:

“

Kendine karşı samimi olan kişi

, nefsinin ırzını sakınan kişidir. Bu da, insanın kendisine verdiği sadakadandır.” (FM, 4:396)

“

Düşünen nefs

için hal, hayvani nefs için mizaç gibidir. Mizaç, beden üzerinde hükümran olduğu gibi, hal de nefs üzerinde hükümrandır.” (FM, 4:431)

“

Bir araya gelme

, ayrılmanın varlığına kanıttır, çünkü ayrışma olmasaydı bitişme olmazdı.” (FM, 4:450)

“

Tahmin

, bilgiye, ölçülerin belirlenmesine ve kesin görüşe gereksinim duyan tehlike bölgesidir. (...) Tahmin, baskın

zan

demektir.” (FM, 5:19)

“

Aruz

, insanın kendi niyeti olmaksızın, yaptığı iyiliklerden insana gelen şeydir. Ya da niyetin şart koşulmadığı, fakat yapıldığında insanın sevap aldığı amellerden insana gelen şeydir. Hz. Peygamber (müslüman olan birine) şöyle buyurur: ‘Yaptığın bir iyilik nedeniyle müslüman oldun.’ Yani, (daha önce yaptığın) o davranışın sevabı da senindir.” (FM, 5:29-30)

“

Gereksiz işler

, izin verilmiş davranışlara ilave şeylerdir.” (FM, 5:43)

“

Zevk

, ilahi tecellinin kaynağıdır. (...) Zevk (tatma), bir şeyi tadan insanda meydana gelen bir ilişkidir (nispet).” (FM, 5:55-56)

“(...)

İnsan bedeni ve güçleri

, onun şehri, bölgesi ve tebaasıdır. Sen, Hakkın şeriatında senin adına belirlediği şekilde, o güçlerde tasarruf yapmakla

yükümlü

sün. Sen, başkasından değil, o güçlerden sorumlu bir çobansın. Çünkü Allah, herkesi kendi haline ve imkanına göre yükümlü tutmuştur, kimseyi başkasının dururmundan yükümlü tutmamıştır. Öyleyse ‘

Herkes kendi yaptığının rehinidir.

’ Ve ‘Herkes kendi adına mücadele eder.’ Her insanın yükümlülüğü boynuna asılmıştır.” (FM, 5:120)

“

Düşünce ve kıyastan

hareket edenler,

hikmet

i tesadüfen bulabilirler.” (FM, 156)

“

Hasret

kelimesi ‘hasertü es-sevbe anni (elbiseyi kendimden çıkardım)’ ifadesinden gelir. Böylelikle elbisenin altındaki ortaya çıkar.

Pişmanlık

ise, bu en yüksek makamda insanın komşusunu ve arkadaşını görmesidir.” (FM, 5:163)

“

Binek

, bedenin kendisidir. Çünkü beden, ruhun bineğidir. Bu ruh, nefse üflenmiş insan hakikatidir.” (FM, 5:252)

“

Ziyaret

, meyletmek demektir. Ve (ziyaretin masdarı olan) ‘zever’ kelimesi de buradan gelir.” (FM, 5:265)

“

Fiil

, fail ve edilgen arasındaki bir haldir.” (FM, 5:274)

“

Kavisin eğriliği

, onun doğruluğudur.” (FM, 5:283)

“

Kulun

kendisinden ortaya çıkan

fiildeki etkisi

, sadece kazanımdır. Kazanım, kulun o fiili tercih etmesidir. Kul ne zorlanmıştır ne de o fiili yapmada mecburdur.” (FM, 5:324)

“Kulun hakikati

ihmal

dir ve ihmalden onu ancak Alah koruyabilir. (FM, 5:418)

“(...) İnsan ancak insan olması bakımından

haddi aşar

. Bu durumda onun hayvanilik yönü, insanilik yönüyle yer değiştirmiştir. Bu aşamadaki asıl ise asıldan kaynaklanır, çünkü asıl zenginlik ve istiğna sahibidir.” (FM, 5:422)

“

Asıl

, bir şeyin varlığı değil, hakikatinin sabit olmasıdır.” (FM, 6:35)

“

Arzu

, gerçekte nefsin kölesidir, çünkü o nefsin niteliklerinden biridir.” (FM, 6:27)

“İnsanın hakikati,

konuşma

dır (nutk). Sustuğunda ise, haliyle kendisini yalanlar.” (6:51)

“

Zan

–tercihte bulunacak şekilde–, herhangi bir konuda kesin bilgisi bulunmayan insandan çıkar.” (FM, 6:125)