Kadim medeniyetimiz, milletimize her devirde rehberlik edebilecek vasıfları taşıyan çok sayıda esere sahiptir. Tesiri ve kudreti yazıldığı saha ve dönemin sınırlarını aşan bu metinler, bilim ve sanat çevrelerinde “klasik” olarak adlandırılır. Üzerinden çok zaman geçtiği hâlde değerini yitirmeyen ve daima türünde örnek gösterilen bu eserler, karanlık gecelerde yolumuzu aydınlatan kandillere benzer. Bunlar bir kanaat önderi gibi her zaman insanımıza kılavuzluk eder. Hepsi okundukça yeni anlamlar kazanır, yepyeni düşüncelere kapılar açar. İşte Kutadgu Bilig bu neviden eserlerin başında gelir.
MUTLULUK VEREN BİLGİ
Türk dili, edebiyatı ve kültürünün en temel ürünleri arasında yer alan Kutadgu Bilig, 1069 yılında Yusuf Has Hacip tarafından Karahanlı Türkçesiyle kaleme alınmıştır. Mesnevi nazım şekliyle yazılan bu eserin adı, Türkiye Türkçesinde “mutluluk veren bilgi” demektir. Şairine “ulu has hacip” ünvanı kazandıran bu şaheser, siyasetname türünün seçkin örnekleri arasında gösterilir. 6645 beyitten oluşan manzume, dört kişi ve onların temsil ettiği şu dört kavram üzerine inşa edilmiştir: Gündoğdu (hükümdar, töre), Aytoldu (vezir, saadet), Ögdülmüş (vezirin oğlu, akıl) ve Odgurmuş (Ögdülmüş’ün arkadaşı, akıbet). Bunlar, Balasagunlu Yusuf’un da yer yer mısralarda dile getirdiği gibi hayatın ve varlığın özünü teşkil eden dört unsur gibidir.
Her kitabın bir yazılış gayesi vardır. Bu mesnevinin sebeb-i telifini de şair dua makamındaki şu sözlerle dile getirir:
Kitabıma, okuyana mutluluk getirsin, ona doğru yolu göstersin diye Kutadgu Bilig adını koydum. Ben sözlerimi söyledim, düşüncelerimi yazdım.
Bu kitap her iki dünya için de doğruyu gösteren bir rehberdir. Yardımcı bir eldir. Size dosdoğru bir söz söyleyeyim: Her iki dünyayı da devletle elinde tutabilecek olan kişiden daha mutlu kimse yoktur.
YÖNETİCİLERİN EL KİTABI
Baştan sona doğru yasa, adalet, bilgi, akıl, güzel ahlak, doğruluk, sözün gücü, ehliyet, liyakat, vefa, iyilik, hayırlı akıbet gibi esaslı kavramlar etrafında ilerleyen metin, daha çok yöneticilerin el kitabı olarak değerlendirilmiştir. Bu hüküm doğru olmakla birlikte eksiktir. Çünkü bu hacimli eserin hemen her bölümünde altı çizilen hususların, verilmek istenen mesajların toplumun bütün fertlerine yönelik olduğu muhakkaktır. Dikkatle okunduğunda görülecektir ki anne, baba, çocuk, genç, öğretmen, öğrenci başta olmak üzere herkes şairin birinci derecede muhatabıdır. Zira herkes kendi akıl, ruh ve bedeninden oluşan ülkenin beyidir. Yusuf Has Hacip’in kendisine seslenerek hayıflandığı “tecrübe konuşuyor” mahiyetindeki şu ifadeler gençlik için bir yol haritası mesabesindedir:
“Ey yolunda sevinçle ilerleyen genç, sözümü boş sayma! Gönülden, içinden gelerek dinle ve uy. Doğruluk yolundan şaşmamaya çaba göster. Gençliğin boşa gitmesin, ondan yeterince yararlanmayı bil, gençliğini değerlendir. Çünkü ne kadar sıkı tutarsan tut, o bir gün elinden kaçar. Sende gençlik gücü varken boşa harcama. İbadetten hiçbir zaman geri durma, hep ibadet et. Bu sözümü iyi dinle. Sonra elden gidince gençliğin özlemini çeker, pişman olursun ama yararı olmaz.”
Altmış yaşın kendisini çağırdığı günlerde söylenen pişmanlık ve çaresizlikle örülü bu cümleler, gençler başta olmak üzere her devrin insanı için hem yol göstericidir hem de kulağa küpe olacak türdendir.
Kutadgu Bilig’in her beyti bir vecize gibidir. Dahası, pek çok beyit için bir ayet yahut hadisin meali dense yanlış olmaz. Nitekim eser dikkatle incelendiği zaman şairin; mısralarını ulu kişilerin sözleriyle zenginleştirdiği, ilahi kelamın tefsiri ve peygamber sözlerinin izahı olabilecek şekilde derin manalar taşıyan bir metin örgüsüyle okurun karşısına çıktığı görülür. Bu mana evreninin temelinde ise kadim Türk kültürüyle İslami inanç ve değerleri mezceden zengin bir değerler manzumesi vardır.
AİLE OLMADAN MEDENİYET OLMAZ
2025 yılı Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip Erdoğan tarafından “Aile Yılı” olarak ilan edilmiştir. Aile, toplumun temelidir. Bu ulvi yapının korunması, sağlıklı ve müreffeh bir toplum için olmazsa olmazdır. Devlet de bu minvalde üzerine düşen sorumluluğu yerine getirmekle mükelleftir. Bugün Anadolu irfanının mümessili olan kadın ve onun öznesi olduğu aile, büyük bir tehditle karşı karşıyadır. Küresel güçler her türlü enstrümanı kullanarak sistematik bir şekilde aile müessesesine karşı saldırıya geçmiştir. İleride bir istilaya dönüşecek olan bu tuzağa karşı devlet ve millet olarak el birliğiyle mücadele etmek şarttır. Unutulmamalıdır ki aile örselenirse inanç örselenir, aile yaralanırsa kültür yaralanır, aile sarsılırsa değerler
sarsılır. Aile olmadan devlet, millet ve medeniyet olmaz!
“Aile Yılı”nda bu kurumun güçlendirilmesi, olumsuz cereyanlardan korunması ve bu konularda farkındalığın artırılması için ilgili kurumlar ve sivil toplum kuruluşları belirlenen eylem planı çerçevesinde muhtelif etkinlikler düzenleyecektir. Hukuki düzenlemelerin yanı sıra sağlık, eğitim, istihdam gibi alanlarda projeler geliştireceklerdir. Kuşkusuz, bir beka meselesi olan bu işte atılan her adım, yapılan her iş değerlidir. Bununla birlikte içinde bulunduğumuz yılda insanımızı kendi kökleri ve kültürel kodlarıyla buluşturan eserlere yönelik okuma programlarının da tertip edilmesi yararlı olacaktır. Burada akıllara gelen ilk örnekler Kutadgu Bilig, Yunus Emre Divanı, Risaletü’n-Nushiyye gibi şaheserlerin bireysel veya toplu olacak şekilde okunduğu kitap tahlil programlarıdır. Üzerinden asırlar geçse de insanı merkeze alan ve iyi insan, iyi vatandaş, iyi Müslüman olmanın salık verildiği bu metinlerin gönderdiği mesajlar hep aynıdır. Böyle faaliyetler icra ederek dolu dolu geçirilen “Aile Yılı”nın insanımızın yeniden uyanışına vesile olacağına olan inancımız tamdır. İşte Kutadgu Bilig bu yolda bizi kendisine çağıran eserlerden biri olarak okunmayı bekliyor.
* Yazıdaki alıntılar Yaşar Çağbayır’ın Kutadgu Bilig (Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2023) adlı çalışmasından yapılmıştır.
