Denetlen(e)meyen belediye şirketlerinde büyük israf

Önceki yazımızda belediye şirketlerinin, belediyelerin hizmet ve görev alanlarında kurdukları veya yönetimin elde edilmesi koşuluyla ortak oldukları bağımsız bütçeli özel hukuk tüzel kişileri olduğunu ifade etmiştik.

Belediye şirketleri büyük ölçüde merkezi yönetimden belediyeye aktarılan gelirler veya belediyelerin öz gelirleriyle finanse edilmektedir. Söz konusu gelirler vatandaşın ödemiş olduğu vergilerdir. Yani,

belediye şirketleri kamu kaynağı kullanmaktadır

Oldukça yüksek tutarlarda kamu kaynağı kullanan bu

şirketlerin denetimi ise hiç de yeterli değildir

. Bunu

Sayıştay’ın

2018 yılında denetimlerini sonuçlandırdığı

497 rapordan sadece 6 tanesinin belediye şirketlerine ait

olmasından anlamak mümkün.

Belediye şirketleri

Belediye Kanunu’nun verdiği yetkiyle kurulmaktadır. Aynı kanun belediye şirketlerini denetleyecek yetkili makamları da belirlemiştir. Kanuna göre belediye şirketlerinde

denetim

; iş ve işlemlerin hukuka uygunluk, malî ve performans denetimini kapsamaktadır. Bu denetimi ise parlamento adına

Sayıştay

yapar.

Kamu kaynağını esnek mevzuat kuralları çerçevesinde rahatça harcayabilen belediye şirketlerinin

denetlenme oranı sadece yüzde 1’dir

. Bu oran son derece düşüktür ve Sayıştay’ın söz konusu kurumların denetiminde yoğunlaşması, bunun için de yasal ve kurumsal desteğin verilmesi gerektiği açıktır.

Öte yandan, kendi özel kanunlarından aldığı yetkiyle belediye şirketleri üzerinde denetim yapma yetkisi olan diğer devlet kurumları da var.

Bu denetimler bir alana özgü olmanın ötesine geçmediği gibi, şirket yönetiminin malî iş ve işlemler ile performans denetimini de içermemektedir.

Şirketlerin Ticaret Kanunu’na tabi olmasından kaynaklı

Ticaret Bakanlığının

, vergi açısından

Hazine ve Maliye Bakanlığının

, sağlık ve gıda açısından

Sağlık Bakanlığı

ile

Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığının

, ayrıca

Devlet Denetleme Kurulu’nun

da her türlü inceleme, araştırma ve denetleme yetkisi vardır. Ancak

bu denetimler bir alana özgü

olmanın ötesine geçmemekte ve belediye şirketlerinin

kamu kurumu gibi düşünülerek

güvenilir kabul edilmesinden dolayı

denetim yapılmamaktadır

Diğer taraftan, belediye şirketlerinin

bağımsız denetim

şirketlerine kendini denetlettirme imkânı bulunmaktadır. Ancak şirketin bağımsız denetçinin ücretini bütçesinden ödeyerek kendini denetlettirmesi, kamu kurumlarının denetime bakış açısı düşünüldüğünde, ne kadar

etkin ve sağlıklı olacağı da tartışmalıdır

Belediye şirketlerinin

birçoğu usulsüz iş ve işlemler nedeniyle zarar etmekte, bu

zararlar sermaye artırımı adı altında belediye bütçelerinden

(vatandaşın vergileri)

karşılanmaktadır.

Belediye Şirketlerinde görülen bazı usulsüz iş ve işlemlerden örnekler vererek

denetimsizliğin maliyetlerini

küçük ölçekli de olsa gözler önüne serelim.

- Belediye başkanlarının bizzat kendilerini veya ‘sevdiği/sevmek zorunda kaldığı’ kişileri belediye şirketlerinin yönetim kurullarına ataması, bir

belediye başkanının 3-5 şirkette yönetim kurulu başkanı olarak yer alması

, yönetim kurulu

üyeliklerinin ek gelir kapısı

olarak görülmesinin (yönetsel katkı söz konusu değil) çok açık örneği.

- Belediye şirketlerinin daha etkin çalışmasını sağlamak için tanınan

esnek mevzuat

bazen seçimlerde tekrar

aday olan belediye başkanlarının seçim giderlerinin finansmanında

(seçim yemekleri, afiş harcamaları ve daha fazlası)

kullanılacak kadar esnetilmektedir

(!).

- Belediyelerin mevzuat sınırlaması nedeniyle

‘adrese teslim’

veremediği

ihaleler

, belediye şirkleri üzerinden şanslı kişilere (!) doğrudan, ihalesiz verilmektedir (gerçi kanun koyucu bu durumu öngörmüş ve şirketleri ihale mevzuatına tabi tutmuş olsa da şirketlerin üzerindeki denetim yetersizliği nedeniyle bu kurala pek riayet edilmemektedir).

- Bilindiği gibi belediye yönetimlerinin

lüks araç sevdası

Taşıt Kanununda

yer alan taşıtların en az

yüzde 50 yerli olma ve 1600 cc motoru geçmeme

şartına takılmaktadır. Belediye yönetimleri lüks araç sevdasının önündeki

bu engeli de belediye şirketleri kanalıyla aşmaktadır

(birçok belediye başkanı ve belediye mensuplarının değeri milyon lira üzerindeki makam araçları belediye şirketleri kanalıyla alınmaktadır)

- Bazı belediye şirketlerinin

naylon fatura

kullanarak sakıncalı mükellef kategorisine girmesi yöneticilerin hangi kayıtsız işlemlerini faturalandırarak şirkete yükleme kaygısı taşıdığını gösterme açısından ilginç.

- Şirket bütçeleri katı kurallara tabi değil, vesayet denetiminden uzak,

yöneticiler zarara doğrudan katlanmıyor

. Bu yapı

kamu kaynağını

sahipsiz hale getirmekte, hesabı verilmeden

israf edilmesine ve hoyratça kullanılmasına neden olmaktadır

Sonuç olarak, birçok kurumun denetim yetkisinde olmasına rağmen mali yönden neredeyse hiç denetlen(e)meyen

belediye şirketlerinin denetim düzeyi artırılmalı

, en önemlisi de mevzuat dağınıklığı giderilmeli (ayrı bir kanun) ve kamu kaynağı denetimsiz (sahipsiz) bırakılmamalıdır.

#Sayıştay

#Ticaret Bakanlığı

#Belediye