Kuzeyimizde Ukrayna-Rusya savaşı, güneyimizde ise İsrâil-Filistin savaşı tekmil şiddeti ile devâm ediyor. İlki iki seneyi aştı. Diğeri ise yedi ayı buldu. Aralarındaki ortak payda, taraflardan birisinin diğerini işgâl etmesi olarak gösterilebilir. İlkeler itibârıyla bakılacak olursa, bir insanın her ikisine de karşı çıkması mânâlı bir tepkidir. İlkelilik modern bir kavramdır. Savaş karşıtlığı bir değer olmaktan ziyâde bir ilkedir. Batı, kuruluşundan başlayarak ilkeliliğin şampiyonluğunu yapar. Şimdi
Kuzeyimizde Ukrayna-Rusya savaşı, güneyimizde ise İsrâil-Filistin savaşı tekmil şiddeti ile devâm ediyor. İlki iki seneyi aştı. Diğeri ise yedi ayı buldu. Aralarındaki ortak payda, taraflardan birisinin diğerini işgâl etmesi olarak gösterilebilir. İlkeler itibârıyla bakılacak olursa, bir insanın her ikisine de karşı çıkması mânâlı bir tepkidir. İlkelilik modern bir kavramdır. Savaş karşıtlığı bir değer olmaktan ziyâde bir ilkedir. Batı, kuruluşundan başlayarak
ilkeliliğin
şampiyonluğunu yapar. Şimdi bunun içine bir bakalım.
İlkesel düşüncenin akıl yürütmesi son derecede şeklîdir. Yâni içi boştur. Bunu ilkeyi kof görmek ve değerlendirmek mânâsında değil, formelliğini ifâde etmek için kullanıyorum. İlkeler her
nev’i olgusal durumdan bağımsız
şekillenir ve tümdengelimci bir şekilde olgular karşısında seferber edilir. Meselâ, eğer bir insan savaş karşıtlığı ilkesi geliştirmiş ise, savaş çıkan her olguda vaziyetini otomatik olarak ayarlar. Burada târihsel olarak, o
olgunun kendisine has niteliklerine
; daha doğrusu iki savaş arasındaki özgül farklılıklara aldırmaz. Üst bir bakıştır o.
Tarafsızlık etikası
ilkesel duruş ve eylemi taçlandırır. İlkesel duruş ve eylem sâhibi insan,
duygusal yakınlık ve uzaklık
gibi meselelerle ilgilenmez. Meselâ savaş karşıtlığı üzerine kurulu bir ilke, haklı savaşlar-haksız savaşlar ayırımını yapmaz. Onun gözünde savaş topyekûn haksız bir fiildir ve nerede, kimler arasında, ne adına yapılırsa yapılsın her şekilde karşı çıkılması gerekir.
İlkesel bakışın zıddında ise
değersel
olarak târif ettiğim bir bakış yatar. Buna göre, meselâ savaş mevzûbahis ise haklı ve haksız savaşlar vardır. Burada
değer eylemi önceler.
Târihsel pratikler ilkesel bakış, duruş ve eylemi çok defâ zora sokmuş; değersel ayırımları ise baskın hâle getirmiştir. Pratik içinde ilkeleri hayâta geçirmek çok defâ imkân dışına çıkar. Yakın târihten hatırlayalım, Sovyet Rusya 1970’lerde kendi kampı içinde ve Batı’daki uzantılarında bir barış kampanyası başlatmıştı. Bunun propagandası ustalıkla yürütülüyordu. Eğer söylemine kaptırırsanız, sosyalist kampın aslında barışçıl bir doğrultusu olduğu; bunu bozanın ise kapitalist Batı’dan başkası olmadığına inanırdınız; sanki, Çekoslovakya ve Macaristan’daki antikomünist hareketleri acımasızca ezen, Afganistan’ı işgâl eden Sovyet ordusu değilmiş gibi.
Benzer olarak Batı kampı; Kore, Vietnam, Kamboçya, Laos gibi yerlerde kanlı işgâlleri ve katliamları yapan, Lâtin Amerika’da kanlı askerî darbeleri örgütleyen kendisi değilmiş gibi barış önündeki en büyük mâni olarak komünist kampı suçlamaktan geri kalmıyordu. Hâsılı Batı’nın demokrasi, insan hakları vb kavramlarla bezeli değerler seti ile Doğu’nun sosyalist ideallerle bezeli değerleri etrâfında her nev’i kirli savaş yürütülüyordu. Ortada ilke falan yoktu.
İlke-
değer karşıtlığını
günümüzde de görüyoruz. Bugün de Batı, Rusya’nın Ukrayna’yı işgâl etmesine karşı çıkan Batı, İsrâil’in Filistin’i işgâl etmesine doğrudan veyâ sıkışınca ondan daha tiksindirici olarak dolaylı destek vermekten geri kalmıyor. Soğuk Savaş devri ile Soğuk Savaş sonrası dünyâ arasındaki fark tamâmen araçsal bir farktır. İlkinde ideolojik olarak kablolanmış bir değerler savaşı varken, bugün kablolarından soyulmuş, çıplak teller üzerinden bir değerler savaşına şâhit oluyoruz. Bilmem, ikincisinin çok daha kaba ve yakıcı olduğunu ayrıca vurgulamaya gerek var mı?
Reelpolitik savaşların değersel-araçsal bahaneleri olmasını anlayabiliyoruz. Bunu giderecek ve yaptırım tesiri kuvvetli bir ilkesel mecrâya taşıyacak olan ne olabilir? Burada iki kavram akla geliyor. İlki
müesseseler
, diğeri ise tesirli ve diri bir
kamuoyunun
baskısı
. İlkinden başlayalım. Modern müesseseler ilkeler üzerine kurulur. Savaş mevzubahis ediliyorsa akla gelenler, en başta uluslararası hukuk temelli olanlar olacaktır. Baktığımızda bunlardan bâzılarının işlevsiz kaldığı, bâzılarının ise kör topal da olsa hâlâ vazife gördüğünü anlıyoruz. Akla ilk gelen, potansiyel olarak yaptırım kuvveti olan
BM’dir
. BM’nin, Ukrayna ve Gazze savaşlarında çok kötü bir performans gösterdiği apaçık ortada. Bu durumun, BM’yi daha inşâ süreçlerinde sakatlayan,
Genel Kurul ile Güvenlik Konseyi arasındaki derin çatlaktan
kaynaklandığını biliyoruz. Doğrusu, kâhr bir ekseriyetle Filistin devletini tanıyan Genel Kurul karârının Güvenlik Konseyinde ABD vetosu yiyeceği gün gibi âşikâr.
Uluslararası Cezâ Mahkemesi
dikkât çeken diğer bir müessese. Rusya lideri Putin’e cezâ kesti. Şimdi sırada Netanyahu var. Muhtemelen ona da benzer bir cezâ çıkacak. Bu aynı zamanda İsrâil’i soykırım yapan bir devlet olarak tescil edecek. Ne var ki, İsrâil Roma Sözleşmesine taraf olmadığı için yaptırımının mahdut kalacağını şimdiden kestirebiliyoruz. Bununla berâber bu hükmün, yaptırımsız kalsa bile çok ağır bir neticesi olacağı için asla yabana atılmaması gerekir.
Haberleşme sâhasındaki teknolojik dönüşüm ve demokratizasyonlar ilk başta kamuoylarının tesirini arttıran bir unsur olarak değerlendirilebilir. Ne var ki, bunu biraz daha dikkatli gözden geçirmek gerekir.
Haberleşmenin demokratikleşmesi, çoğullaşması en başta haber ve bilgi kirliliğini de berâberinde getiriyor.
Enformasyona, dezenformasyon ve mizenformasyon dadanıyor. Diğer taraftan
haber-insan ilişkisi
dönüşebiliyor ve
insan dikkâti ve tâkip kararlılığı
haber çokluğu ve hızı içinde çok defâ dağılıp kaybolabiliyor. İnsanlık kamuoylarının Filistin’de yaşananlara aylar boyu sessiz , şaşkın hattâ alâkasız kalmasını başka şekilde izah etmek zor. Ne var ki son zamanlarda, gecikmeli de olsa Batı’da, başta üniversiteler olmak üzere tepki vermesini, çok da abartmamak şartıyla hatırı sayılır bir gelişme olarak değerlendirmek gerekiyor.
Ekonomik krizler ve savaşlar tırmanıyor. Şâhit olduklarımız ilkeler ile değerler arasındaki târihsel kavganın alabildiğine keskinleştiğine işâret ediyor. Elbette insanlığın, ağır kayıplarla da olsa düze çıkacağı bir merhaleye gelinecek. Yeni dünyâ düzeninin gündemindeki ana maddelerden birisinin ilke-değer çelişkisi olacağı muhakkak. Şu kadarını söyleyelim. Kolay halledilecek bir mesele değil bu, yaman bir çelişki…
#Politika
#Toplum
#Süleyman Seyfi Öğün
