İsmet Paşa’nın Lozan Andlaşması’nın imzâlanmasının akabinde yanındakilere; “Bir asır kazandık” dediği rivâyet edilir. Doğru bir tespit. Evet, şöyle böyle, “en az kazâ ve belâyla”; hattâ mühim sayılabilecek kazanımlarla atlattık bu zamânı. Türkiye artık eski Türkiye değil. Bunu bir güzelleme yapmak için vurgulamıyorum. Maddî temelleri olan bir tespit bu. Evet, Türkiye’nin üzerine yükseldiği riskler, devralınanlar ve nevzuhûr olanlarla devâm ediyor. Ama Türkiye ne demografik, ne toplumsal-siyâs...

Antik bilge Aristotales’in Nikomakhos’a Göre Etik başlıklı kitabı klâsik bir değer taşır. Bu kitabın en mühim niteliği, meselâ sofistlerin veyâ hocası Eflâtun’tun yaptığı gibi ahlâkın vaz ettiği değerleri yukarıdan aşağıya târif etmeyle ilgilenmemesidir. Meselâ “iyi şudur” demez Aristo. İyilerin çeşitliliğini , farklı iyi târifleri veri alır. Bütün mesele, iyileri kötülüğe dönüştüren “diyalektik” süreçlerdir. Ahlâkî bir durumun var olabilmesi için değerleri kuşatan bir ilke olmalıdır. Her nevi d...

Biden’ın iktidâra gelmesinden sonra dünyâda bâzı mühim dönüşümler hayâta geçmeye başladı. Biden’ın en mühim teşebbüsü NATO üzerinden Avrupa’yı, Rus tehditine karşı korumak bahanesiyle kıskaç altına almak oldu. Baltık’dan Doğu Avrupa’yı kat ederek aşağıya doğru inen ve Yunanistan’da nihâyetlenen bir hat bu. Bu hattın dışında kalan ve Rusya ile Türkiye’yi de içine alan Avrasya coğrafyası ise yüksek tansiyonlu bir gri alan olarak tâyin edilmiş durumda. Karadeniz, Kafkasya bu gerilimli alanın ana kı...

Artık eskidi, unutuldu derken son zamanlarda bu kavramlar yeniden tartışılmaya başladı. Türkiye’de kimin ne kadar ve kime, neye göre solcu ve sağcı olduğu husûsunun hayli belirsiz olduğu söylenebilir. Bu durumun Türkiye’ye mahsus olduğu da sıklıkla dile getirilir. Bir zamanlar ben de öyle düşünürdüm. Ama artık, üstelik hayli berrak bir şekilde bu belirsizliğin küresel bir nitelik hâline geldiğini görebiliyorum.Sol ve sağ kavramlarının dönemsel mevzilenmeler olduğunu düşünüyorum. Siyâsal dünyânın...

Bu asırda acâib bir sıfat türedi: Derin…Bilhassa siyâsette kullanılıyor. “Derin devlet” ifâdesi bu kullanıma zirve yaptırıyor. Derin devlet aşağı, derin devlet yukarı.. Yâni kurumsal bir karşılığı var bu sıfatın. “Derin devlet “, devletin kurumlarına sızmış grupların, çetelerin bu avantajı kullanarak yürüttüğü “çıkara dayalı”, “kirli” işleri anlatıyor. Yâni alabildiğine “menfî” bir mânâsı var bu kullanımın.Siyâsette olduğu kadar olmasa da “ekonomide” de bir karşılığı var bu sıfatın. “Derin ek...

Târihten genellemeler türetmenin kolay olmadığını, târihin her defâsında aykırı durumlarla bu genellemeleri boşa çıkaracak bir şeyleri karşımıza çıkaracağını biliyorum. İnsanı burada iki ihtimâl bekliyor. Ya bu aykırı durumların üzerine gidip târihten genellemeler türetme işini bozguna uğratmak yâhut bozgun riskini göze alıp genellemeler türetme işinde ısrarcı olmak. İlk yolu tâkip edenler kadar ikinci yolun yolcuları da var. Doğrusu ben de kendimi bu yolculardan sayarım. Her genelleme elbette k...

Alev Alatlı son zamanlarda savaş târihinin dönüşümlerine dikkât çekiyor. Fetihçi savaşlardan Soğuk Savaş’a; oradan da “tecritçi” olarak nitelendirdiği yeni bir savaş çeşidine geçişler olduğunu vurguluyor.Yeni savaş çeşidi olarak “tecritçi” savaş top ve tüfekle yapılmıyor. Hedef alınan ulus devletler dünyâ kamuoyunun gözünde “günahları üzerinden” ifşâ ediliyor. İkinci olarak mahkûm ediliyor, gözden düşürülüyor, ilişkisizleştiriliyor ve yalnızlaştırılıyor. Nihâî aşamada ise ağır yaptırımlar devrey...

1990’dan, yâni Duvar’ın yıkılmasından başlayarak şekillenen dünyâda “Açık Toplum” kavram ve tasavvuru büyük bir alâkaya mazhar olmaya başladı. Karl Popper’ın iki ciltlik meşhûr kitabı bunda en büyük kılavuz vazifesini görüyordu. II. Genel Savaş sonrası kurulan ve “devlet-ulus- sermâye” üçlüsü arasındaki dengelere oturan dünyânın derinlemesine bir eleştirisini yapabilmek mümkündü. Hızla gelişen bir literatür çeşitli boyutlarıyla “devlet” ve “ulusu” teşrih masasına yatırdı. “Ulus devlet” olarak tâ...

Ermenistan seçimlerinin neticeleri çok şaşırtıcı oldu. Karabağ savaşını Azebaycan’a karşı kaybeden Paşinyan seçimi kazandı. Pek çok çevre bunu “târihe aykırı bir durum” olarak değerlendirdi. Hem savaşı kaybedeceksin hem de seçimi kazanacaksın, olacak iş değildi. Bir defâ daha anlaşıldı ki, sosyal olayların tabiat gibi kanunları yoktur. Aslında Paşinyan’ın zaferinde şaşırtıcı bir taraf görmekte zorlandığımı ifâde etmeliyim. Savaş sonrasında Ermenistan kamuoyunda yaşanan gerilimler ve çatışmalar;...

Türkiye’nin iki komşusunda, İran ve Ermenistan’da seçimler sona erdi. Her ikisi ile de sorunlu olduğumuzu biliyoruz. Ermenistan’ın kuruluş doktrini serâpa bir Türk ve Türkiye düşmanlığı üzerine binâ edildiğini husûsen ifâde etmenin gereği yok. Resmî düzeyde İran ile gûya “iyi” komşuluk ilişkilerine sâhip olduğumuz, hattâ Soçi Mutâbakatı’nda işbirliği yaptığımız sık sık vurgulansa da sahada durumun pek de öyle olmadığını biliriz. Nihâyet Karabağ meselesinde Âzerbaycan-Türkiye Cumhûriyeti ittifâkı...

Türkiye Cumhûriyeti’nin kültür ve eğitim atağı sırasında kurulan Dil ve Târih- Coğrafya Fakültesi’nin son derecede mühim ve ciddî bir kazanım olduğunu düşünürüm. Modern zihniyetin başarı anahtarının en başat dişlerinden birisini âdeta simgeleyen bir fakültedir bu. Günümüzde maalesef gereken alâkayı görmüyor. Dil meselesinde , kabûl etmeliyiz ki Türkçemiz yerlerde sürünüyor. Yabancı dil işine gelince, herkesin yarım yamalak İngilizce sâhibi olduğu bir vasatta takılı kaldık. Târihçilik ise tekni...

NATO Toplantısı nihâyete erdi. Toplantı üzerine sayısız spekülasyon yapılıyor. Tabiî ki odakta aşırı yorumlarla yüklü ABD-Türkiye ilişkilerinin geleceği var. Bir defâ vurgulamak gerekir ki, bu toplantı ABD-Türkiye odaklı bir “ikili ilişkiler” toplantısı değildi. Son yazımda bunun NATO’nun 2030 Vizyonu olarak bilinen bir gündemi olduğunu belirtmiştim. Şöyle de anlayabiliriz: Eğer ABD-Türkiye ilişkilerinin izini tâkip etmek istiyorsak, bu yeni vizyonun ne olacağına bakmak gerekecek. Eğer bir vizyo...

Türkiye’de siyâset bu gündeme kilitlenmiş durumda. Sâdece Türkiye değil, derece derece dünyânın hâli de bundan farklı değil. Tekmil aktörler, bu toplantıdan çıkacak tabloya göre vaziyet plânlarını gözden geçirecek ve ayarlamalar yapacak. II.Genel Savaş sonrası başlayan Soğuk Savaş devrinin yapı taşlarından birisi olan ve Türkiye’nin de içinde kendisine yer bulduğu NATO’nun, târihindeki en kritik toplantılarından birisini idrâk ediyoruz. Aslında bu toplantının hayli gecikmeli olduğunu söyleyebi...

En basit karşılığıyla kurumsallık, “gayrışahsî” ilişkiler küresini karşılar. Devletlerin târihi kadim ve modern örüntüleriyle bunu ifâde eder. Bu tarafıyla kurumların târihi “homo civilis”, yâni “medenî” insanın eseridir. Daha evvelki yazılarımda “homo civilis” ile “homo culturalis” arasındaki farka ve gerilimlere dikkât çekmiştim. Kurumsal dünyâ bu itibârla, şahsî temellerden hareket eden veri kültürel ilişkilerden uzaklaşma gayretini ifâde eder.Pekiyi, bu kolay mıdır? Bunun kolay olduğunu zann...

Herhalde tekmil dünyâ dillerinde bu kelimeden daha ferahlatıcı olan pek az kelime vardır. “Açıklık” büyülü bir kelime. İnsanın varlığını büyütüyor. Onun zıddı olan “kapalılık” ise daraltıyor, küçültüyor ve boğuyor. Açıklık ışık ve özgürlüğü, diğeri ise karanlık ve baskıyı çağrıştırıyor. Dahası; açıklığın gerçek, kapalılığın ise yalan ile bitişen çağrışımları olduğunu görüyoruz.Târihsel ve siyâsal olarak bakılacak olursa “açıklık” muhalefetin; “kapalılık “ ise iktidârların payına düşüyor. İktidar...

NATO Zirvesi’ne hızla yaklaşıyoruz. Bu zirvenin, daha evvelki rutin sayılabilecek zirvelerden farklı bir gündeme sâhip olduğu da son decede âşikâr. Aslında NATO’nun yeni bir doktrin geliştirmesine gebe. Bu da anlaşılabilir bir durum. Çünkü NATO’nun târihsel işlevini var eden dünyânın çok dışındayız. NATO, bilindiği üzere bir Soğuk Savaş örgütlenmesi olarak tezâhür etmiştir. NATO’yu var eden aslında Varşova Paktıydı. Soğuk Savaş sona erdikten ve Varşova Paktı dağıldıktan sonra manâsını ve işlevi...

Evvelâ kısa bir hatırlatma yapalım… Bâzı çevreler tarafından, Biden’ın iktidâra gelmesinden başlayarak, ABD dış siyâsetinin tam bir savrulma yaşadığı ifâde ediliyor. Hakikâten de ilk bakışta, bir sapmanın olduğu dikkât çekiyor. Biden, iktidârının ilk aylarında Çin’i rakip, Rusya’yı ise doğrudan hedefe koyan bir dizi çıkış ve açıklama yaptı. ABD-AB bağlarını, Trump devrinde hayli gevşemiş olan NATO disiplini üzerinden geliştirmeyi gâye edinen ve apaçık Rusya’ya meydan okuyan değerlendirme ve açık...

Fizik dersleri alırken, çocuk aklımla beni en çok şaşırtan bilgi, aynı kutupların birbirlerini ittiği, zıt kutupların ise çektiği bilgisiydi. Aslında bu tabiattan gelen bir îkazdı. Daha sonra beşerî - târihsel durumlarda da bu hâlin geçerli olduğunu gördüm. Diyâlektik metod hakkında bilgi sâhibi olduktan sonra pek çok şey zihnimde daha da aydınlandı.Gûya Hz. İsa çarmıha gerilmeden evvel, hücresinde geçirdiği son gecede, bir an gelir ve ölüm korkusunu iliklerinde hisseder ve göklere seslenir: “Ba...

Medeniyet kavramının çok abartılı bir örüntü olarak kullanıldığına şâhit olmuşumdur. Bunu Batı’ya atfederek “uygarlık” olarak kullanan sol ; Doğu’ya atfederek “medeniyet” olarak kullanan sağ da yapar. Her iki kullanımın da seçmeci yakınlıklarla devşirilmiş ve çok sağlam ve kapsayıcı olduğuna inanılan târihsel-olgusal destekleri de vardır. Ama tartışmalar daha çok, uygarlık kavramının medeniyet kavramına; medeniyet kavramının ise uygarlık kavramına koyduğu ağır ve yargılayıcı rezervlerle ah...

İsrâil’in giriştiği son kanlı mâceranın, uzun senelerdir “Filistin sorunu” olarak bilinen bir sorunu başka bir boyuta taşımakta olduğuna dikkât etmek gerekiyor. İsrâil ordu ve polisinin yürüttüğü, kadın ve çocukların öldüğü kanlı saldırılar muhtemelen birkaç gün içinde neticelenecektir. Ama bu buzdağının görünen kısmıdır. Artık çatışmaların Hamas milisleriyle -İsrâil asker ve polisi arasında yaşanmakla sınırlı kalmadığı anlaşılıyor. Çatışmalar İsrâil’in sokaklarında sivil alanlara sıçramış duru...

Hâfıza dünyâmız hakikâten de son derecede ilginç niteliklere sâhip. Aslında hatırladıklarımız ve unuttuklarımızla yaşıyoruz. Ne hatırlamak, ne de unutmak mutlak. Mutlak hâfıza kaybının yol açabileceği muhtemel durumlar üzerine çevrilmiş çok hoş filmler vardır. Christopher Nolan’ın 2000 yapımı Memento filmi bunun en çarpıcı olanlarından birisidir. Bunun aksine, her şeyini ‘hatırlamak’ üzerine kuran insanlar da vardır. Sâdece hatırladıklarıyla yaşarlar. O kadar ki, güncelden ve gelecekten büyük öl...

Kadir Gecesi’nde Kudüs’de başlayan olaylar dünyâ gündemine oturdu. Çoluk çocuk onlarca Filistinlinin öldürülmesi, yüzlercesinin yaralanmasıyla tablo ağırlaştı. Defâlarca seyrettiğimiz bir filmi bir kere daha izliyoruz. Dünyâ kamuoyları suskun. Pandemi, ekonomik krizler, kapanmalar vd meselelerden başını kaldırıp bir dünyâ meselesi olan bu meseleye odaklanan ve tepki veren yok. En beteri de İslâm coğrafyalarında, Türkiye hâriç, yaprak kımıldamıyor. Ayıp olmasın kabilinden , alelusûl, düşük ton...

ABD’nin dünyâ siyâsetlerindeki yeni açılımın bir merkez değişimi ihtivâ ettiğini artık görebiliyoruz. Trump devrinde merkez ağırlıklı olarak Ortadoğu ve elbette İsrâil idi. Buna göre İsrâil; Mısır, Ürdün, Suudi Arabistan ve BAE ile kaynaştırılacak, Sûriye’de, Irak’ın kuzeyini de içine alacak bir PKK devleti inşâ edilecekti. Hedefte birinci derecede İran, ikinci derecede de Türkiye vardı. Avrupa ve Rusya ise, tâbir yerindeyse boşa çıkarılmıştı.Biden ise, neredeyse tam aksi bir çizgiyi temsil ediy...

Geçen günlerde evvelâ Fransa’da emekli yüksek rütbeli subayların hükûmete yaptığı ve darbe îmâsı taşıyan yazılı uyarıyla karşılaştık. Bunu, Almanya’da yaklaşık 13.000 askerin dâhil olduğu iddia edilen darbe niyeti taşıyan gizli bir yapılanmanın haberi tâkip etti. Bu ikinci oluyor. Geçen sene de, Hannibal’in Ordusu adındaki bir oluşumun varlığından haberdâr olmuştuk. Kamuoylarını sarsan haberlerdi bunlar. Bunlar, belki bazı, “bir avuç faşizan kafalı, macerâperest” askerin teşebbüsü olarak değe...