Târihte hiçbir şey toptan yok olmuyor; olsa olsa metamorfoza uğruyor, yeni bileşenlerle, farklı bir şekillenmeye kavuşuyor. Yâni târihte süreklilik esas. Soğuk Savaş mahsulü olan NATO’nun başına gelenler de bu sûretle anlaşılabilir.Evvelemirde artık kabûl etmeliyiz ki, şu aşamaya kadar yaşananlar NATO’nun metamorfozunda Türkiye’nin kesin bir şekilde dışlandığına işâret ediyor. Yeni NATO’ya uyumlu bir Türkiye’ye dayatılan tek bir şart var: Güneyinde bir PKK devletinin kurulmasını kabûl etmesi ve ...

Pandemi tecrübesi, insanlığa ekonomi ile sağlık arasında trajik bir gerilim yaşattı. Elbette sağlık endişeleri baskın geldi. İnsanlık kapandı. Ekonomiler yavaşladı; yer yer durdu. Ardından aşılar geldi. Tedricen “açıldık”. Bâzı çevreler yeni bir kapanmaya gideceğimizden dem vuruyorlar. Doğrusu kendi nâm ve hesâbıma, eğer var olan aşıları tesirsiz bırakacak yeni bir “varyant” ortaya çıkmaz ise bunun olmayacağını düşünüyorum. Hergün ilân edilen vak’a ve ölüm sayılarının belli bir aralıkta karar g...

Akdeniz; iklimi, bitki örtüsü, kendisini kuşatan kara parçalarının üzerinde yaşayan insanların kültürel cümbüşü ile hakikâten de yekta bir coğrafya.. Akdeniz’i genellikle, biraz da târihsel tecrübelerin ışığı altında “Mağrip” ve “Maşrık” olarak iki haneli düşünmeye şartlanmışızdır. Dahası, Adriyatik, İyon Denizi, Ege veyâ Adalar Denizi olarak zihnimizde bölmeyi de çok defâ ihmâl etmeyiz.Akdeniz, antik dünyâlarda yapısal olarak iki farklı veçhesiyle tezâhür etti. Canlı bir ticâret hayâtı küçük to...

Târihsel, toplumsal, siyâsal ve ekonomik mücâdeleleri temellendirmek yolunda, belli ayırım ve kategorilere dayalı olarak çok sayıda teorik model geliştirildiğini biliyoruz. Siyâsetten misâl verelim. En tipik ve basit ayırımlardan birisi “iktidâr” ile “muhalefet” ayırımıdır. Buna bakarak pek çok siyâsal çatışmayı açıklamak mümkündür. Aynı meseleye toplumsal ve ekonomik düzeyde bakacak olursak, “sınıflar” devreye girebilecektir. Devletler arası, uluslar arası mücâdeleler bu konuda verilebilecek di...

Biden’ın iktidâra gelmesinin ardından yapılan ilk değerlendirmeler, eş anlı olarak ABD-Rusya ve ABD-Türkiye ilişkilerinin gerginleşeceği istikâmetindeydi. Biden ve ekibinin seçim kampanyaları esnâsında yaptıkları açıklamalar hayli sarih bir şekilde bu tarz yorumları destekliyordu. Demokratlara göre Trump, kendi faydasına Rusya’nın ABD seçimlerine müdahale etmesine gözyummuş, bunun karşılığında da Rusya’ya “müsamahakâr” davranmıştı. Bununla da kalmamış, NATO’yu ve ABD-AB bağını küçümsemiş ve ihm...

Dünyâ târihinin kısm-ı âzâmında insan zihniyeti, zamânı dâirevî olarak algılıyordu. Bunun mânâsı, başlangıç (bidâyet) ile son (nihâyet) arasında bir fark olmayacağıydı. Pratik olarak mesele, bu iki nokta arasında “hareket etmenin” nasıl değerleneceği meselesiydi. Eğer başlangıç ile son birleşiyorsa, nihâyette geride bıraktıklarımıza vasıl olacaksak, “hareket” veyâ isterseniz “eyleme” diyelim, o kadar da tahrik edici olmayacaktır. Çünkü bir sürpriz yoktur. Eski zamanların rûhudur bu. Tevekkülden ...

Soğuk Savaş devrinin iki büyük oluşumunun NATO ve AB olduğunu söylemek mâlûmu îlâmdan başka bir şey olmasa gerektir. Bu iki oluşumu “Batı İttifâkı”nın iki açılımı olarak değerlendirmek ise kolaycılıktan beslenen fâhiş bir hatâdır. Eğer bir AB varsa, bu II. Genel Savaş’ın Kıt’a Avrupası’na kestiği faturayı göğüslemek gayretinden neş’et etmiştir. Hedefte baş Fâil Almanya ve onun hemen yanı başında Vichy Hükûmeti vasıtasıyla onunla işbirliği yapan Fransa vardır. NATO zannedildiği gibi “sâdece” Sovy...

Kısa bir zaman evvel seyrettiğim bir filmin ismi bu.. Sinematografik düzeyini tartışacak durumda değilim. Ama doğrusu tematik olarak eşe dosta tavsiye etmekten de kendimi alıkoyamıyorum. Konusunu anlatıp meraklıları filmi seyretmekten alıkoymak istemem. Filmin başarısı Avrupalılık şuurunun derinliklerinde yatan dramatik geçişleri ortaya koyması. Orijinali tanınmış bir giyim markasına âit olan bir logo ve slogandan -United Colours of Europe- ilham alan, Avrupa’nın muhtelif ülkelerinden gelen gen...

Ardımızda bıraktığımız son otuz sene zarfında, tedricî olarak Türkiye’nin üzerinden ağır bir yük kalkıyor. Bu yükün adı NATO. O bir zamanlar sol çevrelerin üzerine basa basa “çıkalım” dediği, sağın ise içli dışlı olduğu NATO… Tarih bir tarafıyla acı yüklü; diğer tarafıyla da çok cilveli süreçlerden meydana geliyor. (Kim bilir, belki ikincisi birincisini dengeliyor). Bugün tam tersi bir tablo var. Solun kısm-ı azâmı en hafif yakıştırmayla NATO-Türkiye münasebetlerini dert etmiyor. Bunu da “Aydınl...

İnançların mutlak mânâda barış içinde yaşatılması bir ideâldir. Bir gün sağlanır mı, bilemem. İnsanlığın inanç dünyâsı sayısız bir çeşitliliğe ve farklılığa sâhiptir. Bunlar potansiyel olarak derin husûmet, hattâ kan dâvâlarının menbâlarını oluştururlar. Başka bir taraftan bakıldığında ise, derinliklerde bâzı ortak paydaların mevcut olduğunu da iddia etmek mümkündür. Belki de bahsedilen ideâlin taşıyıcıları, zarlarını atarken bu ortak paydaların varlığına güveniyor. Ama unutulmaması gereken diğe...

ABD’nin işgâl ettiği mevzilerden çekilmesi devâm edecek görünüyor. Afganistan bunun işâret fişeği oldu. Şimdilerde pek çok çevre bunun Ortadoğu’da da yaşanacağını ifâde ediyor. Hakikâten de artık ABD’nin hegemonik merkezini oluşturduğu dünyâyı idâre edemediği çok açık görünüyor. Bunu ABD’nin yaşamakta olduğu, dışarıya pek de yansımayan krizleriyle baş edebilmek için yaptığı yolunda yaygın bir kanaât de mevcut. Kendi nâm ve hesâbıma ben sâdece bunun bardağı taşıran damla olduğunu düşünüyorum. Esa...

Çeşitli yazılarımda, “Batı” ve “Avrupa” kavramlarının mütecânis olmadığını, kendi içlerinde derin farklılık; hattâ bölünmeleri içerdiğine işâret ettim. Meselâ Avrupa’ya bir bakalım. Avrupa dediğimizde bahsettiğimiz Lâtin Katolik ağırlıklı bir Avrupa mıdır? Değilse Alp’lerin merkezde olduğu bir Orta Avrupa kuşağından mı bahsetmiş oluyoruz? Akdeniz Avrupası ile Doğu veyâ İskandinav Avrupası kültürel olarak o kadar mühim farklılıklar taşır ki.. Coğrafî olmaktan ziyâde kültürel vurguları daha yoğ...

Pek çok hata verse de, insanlık durumlarını anlama gayretimizde, analitik düşünceden vazgeçemiyoruz. Keskin ve ikili ayırımlar kolayımıza geldiğinden olsa gerekir. Elbette bu ayırımları yapmak başlangıç için faydalı olabilir. Ama bu karşıt çiftlerin mutlaklaştırılmamaları daha isabetlidir. Bir misâl verelim. “Modern” ve “post modern” arasındaki keskin ayırımı bir türlü anlayamamışımdır; tıpkı “geleneksel” olan ile “modern” arasındaki ayırımı anlamadığım gibi. Benim bakışıma göre insanlık duruml...

Doğrusu, zihnimde yazımın konusunu oluşturan fikirler oynaşır hâlde klavyenin başına oturduğum esnâda hüzünlendiğimi îtiraf etmeliyim. Yapmak istediğim bir bakıma içinden geldiğim bir sınıfla hesaplaşmak..Kolay olmayacak…Uzatmadan hemen ifâde edeyim. Artık hiç kimse bana “orta sınıfların” şişkin olduğu bir toplumsal yapı veyâ düzenin özlenir, ideal bir durum olduğu fikrini kabûl ettiremez. Biraz sosyolocya okuyan hatırlayacaktır. İdeal toplum tasvirini veren bir şekil vardır o kitapların bir yer...

Âdemoğlunun yaşadığı mekânlar hakkında geliştirdiği çok tuhaf “kavrayışlar” mevcuttur. Duygusal kanallar ve bağlar üzerinden şekillenir bunlar. Neticeten o mekânlar birer “şahsiyet” kazanır. İnsanlar da bu mekânsal şahsiyetlerle kurduğu duygusal bağlar temelinde kendi şahsiyetlerine bir şeyler katar. Elbette büyük ve târihsel şehirler bu işin zirve noktasını oluşturur. Çünkü şehirler insan mukadderâtının en “somut” ve en soyut taraflarını bir araya getirir. Şehir edebiyât ilişkisinin çok canlı...

Afganistan’da patlayan bombalar, “perşembenin gelişini haber veren çarşamba” misâli.. Kısa bir zaman evvel yazdığım bir yazıda, Afganistan’da yaşanabilecek olan ihtimâlleri tartışmıştım. İddialarımdan birisi , bâzı çevrelerin sıklıkla vurguladığı üzere ABD’nin çekilmesinin zannedildiği gibi bir mağlûbiyet, hezimet olmadığı yolundaydı. Hele hele, Kabil Havalimanı’nda ortaya çıkan manzaraları belgeleyen fotoğraflarla 1970’lerdeki çekilme esnâsında çekilen Saigon fotoğraflarını üst üste koyup değer...

Afganistan işi büyüyecek. Bu da dâire dâire dünyânın tekmil coğrafyasına, iç siyâsetlerdeki gelişmeler de dâhil olmak üzere tesir edecek. Tarafların pek çoğu bir çırpıda sayılabiliyor. ABD, Çin, Rusya akla hemen geliverenler. Tâcikistan, Özbekistan, Pâkistan, İran, Hindistan, Türkiye gibi devletler ise meseleye şu veyâ bu şekilde veyâ sâikle muhatap görünüyor. Bu tabloda görünenler kadar görünmeyenlerin de bulunduğunu hesâba katmak gerekir. Tuhaf olan başta Almanya olmak üzere AB’nin bu meseleni...

Afganistan’da yaşanan gelişmeler, tesirleri çok farklı coğrafyalarda hissedilecek bir siklet merkezi değeri taşıyor. Meselâ Ortadoğu’da, Akdeniz’de ve Kafkaslarda bundan sonra meydana gelecek hâdiseler Afganistan‘da yaşananlar ihmâl edilerek anlaşılamayacak; bu ihmâl üzerine geliştirilecek siyâsetler de muhtemelen hatâlı olacaktır. Elbette bizi birinci derecede alâkadar eden mesele Türkiye’dir.Bir defâ şunu görelim: ABD’nin Afganistan’dan, üstelik çok savruk bir sûrette çekilmesini mutlak ve ger...

ABD Afganistan’dan çekildi. Hâdisenin başlarında umulan, Tâliban ile merkezî idâre arasında bir uzlaşmanın sağlanacağı ve belli bir işbölümü içinde Afganistan’ın istikbâlinin şekilleneceğiydi. Bu senaryo işlemedi. ABD destekli savaş lordlarından meydana gelen merkezî idâre ve ordusu, âdeta iskambil kâğıtlarından yapılmış bir kule gibi çok kısa bir zamanda çöküverdi. Tâliban Kabil’e girdi. Meseleye dünyâ dengeleri açısından bir bakalım. Bu işe en çok sevinen tarafın Rusya olduğunu düşünüyorum. Eğ...

İnsan hayâtı bir bileşke. Aslında bireysel hayâtlarımıza o kadar çok hayât sığdırıyoruz ki.. Çocukluğumuzdan başlayarak, kişiliklerimize, en yakınlarımızdan başlayarak “dış dünyâdan” ithâl ettiğimiz unsurları dâhil ediyor; “içimizden gelenlerlerle” harmanlıyoruz. Karmaşık bir süreç bu. Herşey bir “özenme” ve “taklide” dayanıyor. Meselâ erkek çocuklar evvel emirde “babalarını” taklit ediyor; kız çocuklar ise “annelerini”..Tabiî ortaya çok sayıda komik manzaralar çıkıyor. Rol yapıyoruz. Başlangı...

Modern târihin, yerleşikleri yoğunlaştıran, göçebeleri ise hem kenara iten, hem de seyrelten bir dizi tesir doğurduğunu biliyoruz. En azından merkez kapitalist dünyâ için bu kesindir. Yarı merkez ve çeper dünyâlarda ise geleneksel göçebelik çeşitli derecelerde devâm etmektedir. Göç hareketlilikleri eşitsiz ve çarpık yeni dünyâ işbölümünde ortadan kalkmış değildir. Çeper ve yarı merkez dünyâdan büyük kitlelerin , bilhassa post kolonyal devirlerden başlayarak merkez dünyâlara doğru dâimi bir har...

Binlerce senelik demografi târihin en dikkât çeken taraflarından birisi de beşeriyetin “iskân” ve “göçebelik” karakteri arasındaki bölünmesidir. Bunun, kabaca “hayvancılık” ile “ziraat” ve “zanaatkârlık” arasındaki bir işbölümüne karşılık geldiği de bilinir. Buna nihâî tahlilde “ticâret” değişkeni de eklemlenecektir. Ayrışma elbette siyah-beyaz ayrışması kadar keskin değildir. Meselâ evcil hayvancılık zirâî dünyâda da kısmen kendisine yer bulur. Ama bu işkolunda belirleyici olanın göçebelik oldu...

İnsan kendisi için tahammül fersâ olan ve müdahale etmesinin neticeyi değiştirmeyeceğini bildiği hâdiseler karşısında bir sevk-i tabiî olarak gözlerini kapatır. Bir nevi savunma gâyeli bir harekettir bu. Memleketimizi kasıp kavuran amansız yangın haberleri gelmeye başladığı anadan îtibâren bendenizin de yaptığı buydu. Meselenin boyutlarını kavradığım andan îtibâren, “fişi prizden çektim” diyemem, ama düşük akımlı bir tâkip başlattım. Senelerdir TV’den uzak bir hayât idâme ettirdiğim ve hiç bir ş...

Siyâset, târihsel olarak sıkı bir şekilde “akıl” ile irtibatlandırılmış bir olgu olarak temâyüz etmiştir. Kadim Grekler bunu berrak bir şekilde ortaya koymuştur. Sâdece kadim “siyâsetnâme” külliyâtı değil; siyâsal felsefenin kurucuları olarak bilinen ve selâmlanan Eflâtun ve Aristo da siyâseti “logos” un en ileri formu olarak ortaya koyar. Belki o noktaya giden boyutları da vardır; lâkin bunu basit olarak bir “kutsama” olarak görmemek ; bir “tespit”, sâbitleme olarak değerlendirmek daha doğru o...