Vakıfbank Kültür Yayınları’nın ilk kitabı olarak yayıma hazırlanan Sürgünde Muhalefet: Namık Kemal’in Hürriyet Gazetesi 1868-1870 Yeni Osmanlılar Cemiyetinin mirasına selam duran bir saygı kitabı olarak tasarlanmış. Eser, Namık Kemal ve Ziya Paşa’nın 1868-1870 yılları arasında önce Londra’da, sonra da Cenevre’de 100 sayı neşrettikleri Hürriyet gazetesinin hem orijinal nüshalarının tıpkıbasımını hem de tüm gazetenin çeviri yazısını içeriyor.
VakıfBank Kültür Yayınları’nın iki cilt halinde okura sunduğu Sürgünde Muhalefet: Namık Kemal’in Hürriyet Gazetesi 1868-1870 isimli çalışma, Hürriyet’i yayıma hazırlayan Alp Eren Topal’ın gazeteyi siyasi ve kültürel bağlamına oturttuğu kapsamlı sunuşu ile zenginleştirilmiş. Eserin, gazetenin ilk neşrinin 150. yıldönümü olan 2018’de basılması da ayrıca anlamlı olmuş. Hürriyet’te yayımlanan makalelerin büyük çoğunluğu imzasız olsa da, Topal önceki çalışmalara dayanarak ve üslup farkından hareketle makalelerin Namık Kemal tarafından mı, yoksa Ziya Paşa tarafından mı yazıldığını olabildiğince tespit ederek notlandırmış. Bunun ötesinde yer yer gazetede yer alan beyit, ayet ve hadislerin tercüme ve kaynaklarını da ekleyerek eseri hem akademik hem de amatör okuyucu için çok daha kullanışlı hâle getirmiş.
Namık Kemal, Ziya Paşa ve Ali Suavi’nin aynı zamanda 1867’de Avrupa’ya kaçışlarından sonra teşekkül eden Yeni Osmanlılar Cemiyeti Avrupa’da çeşitli yayın faaliyetlerinde bulunmuşsa da Hürriyet’in bunların arasında istisnai bir konuma sahip olduğunu söylüyor Topal. Ali Suavi’nin aynı dönemde yayımlanan Muhbir’ine, Sağır Ahmed Beyzade Mehmed Bey’in Cenevre’de sadece altı nüsha çıkabilen İnkılab’ına ve Namık Kemal’in İstanbul’a dönüşünden sonra çıkardığı diğer gazetelere kıyasla Hürriyet çok daha popüler ve etkisi uzun ömürlü bir gazete.
Namık Kemal ve Ziya Paşa cüretkar bir şekilde Osmanlı toplum ve siyasetinin karşı karşıya olduğu meseleleri masaya yatırmışlar ve usul-i meşveret dedikleri meşruti monarşi modelini bu meselelere bir çözüm olarak savunuyorlar. Bu süreçte kendilerine Mustafa Fazıl Paşa maddi destek oluyor ve gazetenin masraflarını üstleniyor. 64. sayıya kadar Namık Kemal’in imzasıyla çıkan Hürriyet Kemal ile Ziya Paşa arasında Mısır meselesine dair görüş ayrılıkları yüzünden Kemal gazeteyi bırakınca Ziya Paşa tarafından devam ettiriliyor. Ali Suavi’nin Mehmed Emin Âli Paşa’nın zalim olduğu ve katlinin caiz olduğuna dair Hürriyet’te yazdığı bir makale üzerine Ziya Paşa İngilltere’de soruşturma geçirince Cenevre’ye kaçıyor ve son 12 sayıyı el yazısından taşbaskı usulüyle çıkarıyor.
Topal gazetenin siyasi içeriğinin ehemmiyetine ek olarak, Yeni Osmanlıların nesirde ve gazetecilik üzerinden yazı dilinde gerçekleştirdikleri devrime dikkat çekiyor. Siyasi eleştiri ve fikirlerini mümkün olduğunca genel okuyucunun anlayabileceği bir dilde, olabildiğince sade ifade kullanıyor Yeni Osmanlılar ve Hürriyet İstanbul’dan Cidde’ye, Cezayir’den Girit’e Osmanlı memalikinin farklı bölgelerinde okuyucu buluyor. Siyasi meselelere ek olarak Yeni Osmanlılar eğitim, ahlak, şehircilik, planlama, maliye ve borçlanma, altyapı çalışmaları gibi konulara da eğiliyorlar. Makaleler arasında Namık Kemal’in tefrika edilen “Usul-i meşverete dair mektupları”, Ziya Paşa’nın aynı şekilde tefrika edilen kısa Osmanlı tarihi niteliğindeki “Hatıra” yazıları, Girit isyanına dair tartışmalar ve İstanbul’dan aktarılan dedikodular dikkat çekiyor. Bunların haricinde Ziya Paşa’nın Abdülaziz ve Âli Paşa’ya dair meşhur rüyası da ilk olarak Hürriyet’te yayımlanmış.
Yeni Osmanlılar hareketinin siyasete dair eserlerinin büyük kısmı hâlen neşredilmeyi beklerken Hürriyet gibi hareketin resmi bülteni olma sıfatını haiz bir eserin böyle bir edisyonu 19. yüzyıl düşünce tarihçiliği adına çok sevindirici bir katkı. Bunun ötesinde Hürriyet’in Osmanlı toplum ve siyasetine dair eleştiri ve önerilerinin güncelliği ve dahası dönemine nispetle erişilebilir dili, eseri uzman okuyucunun ötesinde amatör tarih ve siyaset meraklıları için de cazip kılıyor. Topal’ın kelimeleriyle “Yeni Osmanlılar keyfi idareye karşı meşrutiyetin, dizginsiz iktidara karşı meşveretin, tefrikaya karşı bir meclis çatısı altında ve siyaset dairesinde uzlaşmanın, zulme karşı adaletin, istibdâda karşı hürriyetin, hem içerde hem dışarda galibin değil, haklının hükmünün geçtiği bir düzenin, adam kayırmacılığa karşı emaneti ehline vermenin, hediye, rüşvet ve borç ekonomisine karşı tasarruf ve planlı kalkınmanın, cehalete karşı ilim ve irfanın davasını güttüler.” Siyaset, liderlik, parlamenter sistem, ahlak, eğitim ve yolsuzluk gibi meselelerin gündemi işgal ettiği günümüzde bu mevzulara bir de 19. yüzyıl perspektifinden bakmanın farklı kapılar açabileceği aşikâr.
