- Şaşırtıcı 1. Simetri
- 1x8+1 = 9
- 12x8+2 = 98
- 123x8+3 = 987
- 1234x8+4 = 9876
- 12345x8+5 = 98765
- 123456x8+6 = 987654
- 1234567x8+7 = 9876543
- 12345678x8+8 = 98765432
- 123456789x8+9 = 987654321
Bu simetri size de şaşırtıcı geldi mi? Bunu ben nereden bileyim? Ancak şunu söyleyebilirim: “Harikulade 2. Simetri”, “1x9+2 = 11 – 12x9+3 = 111...”, “Akıllara durgunluk veren 3. Simetri”, “9x9+7 = 88 – 98x9+6 = 888...”, “ve olağanüstü bir 4. simetri”, “1x1 = 1, 11x11 = 121...” biçiminde diziliyor. Bu örnekleri de görmek istiyorsanız İbrahim Eryiğit’in Şiirin Matematikselliği adlı kitabının 24, 25. sayfalarına bakabilirsiniz. Onar mısralık bu matematik şiiri yahut şiir matematiğinde isterseniz mimarlık yahut resim unsurları da bulabilirsiniz. Esasen hemen her şeyin hemen her şeyle bağlantılı olduğu gerçeği ile tevhid (birlik) anlayışı arasında da bir bağ olduğunu unutmamak gerekir. Meselâ, toplam rakam sayısının on oluşunun ellerimizdeki parmak sayısının on oluşundan kaynaklanıyor olduğunu da İbrahim Eryiğit’in kitabından öğrenmiş oldum. Galiba makrokozmik armoni ile mikrokozmik armoni arasında mükemmel bir rezonans, harikulâde bir uyum var.
SR (Sebilürreşad) Yayınları Edebiyat Dizisinin 12. kitabı olarak 2020 Ekim ayında Ankara’da yayımlanan Şiirin Matematikselliği 119 sayfa. Otuz yıl önce Kayıtsız Sevdalar adlı şiir kitabıyla okur karşısına çıkan İbrahim Eryiğit, matematik öğretmeni. Eylülde Su, Hurufat adlı eserleri gibi Matematik Şiirden Ne Anlar? da şiir. Bir de romanı var: Kur’ân’la Konuşan Şair.
ŞİİR VE MATEMATİK ÜZERİNE
Şiirin Matematikselliği, “Şiir ve Matematik” adlı metinle başlatılmış. Şiirin ve matematiğin sözlük anlamlarını veren yazar, çeşitli Batılı düşünürlerin konuya ilişkin sözlerine de yer vermiş. Russel, “İyi anlaşıldığında matematiğin yalnız doğruluğu değil, üstün güzelliği de içerdiği görülür.” demiş (s. 11).
Kitaptaki on beş yazının ikincisi olan “Şiirde imge olgusuna genel bir bakış”ın kitabın adıyla uygunluğu, öteki yazılara oranla biraz zayıf görünüyor. Bu duyguyu, “Hemzemin geçitler” (s. 97) ve “Nuh Tufanı ve küresel ısınma: helâk olma ya da kurtuluşun diğer adı” (si 109) başlıklı yazılarda da hissettim.
ŞİİRDEKİ SAYILARIN GİZEMİ
“Matematik imgesel bir dildir” başlıklı yazıyı okurken yazarın şu cümlelerine takıldım: “Divan şiirinin ana iskeletini oluşturan aruz vezninin bütünüyle matematik bir formda ahenk ve musikiyle donanımlı olduğu rahatlıkla söylenebilir. Hece vezninin parmak hesabıyla kotarılmasının bu anlamda matematikle bir ilgisi bulunmamaktadır.” (s. 22) Yazarın bu yaklaşımı bana biraz seçkinci göründü. Alışverişlerde kullandığımız toplama, çıkarma ve bölme işlemlerini matematikten saymama tutumunda da aynı seçkinci yaklaşımın gizlenmiş olduğunu düşündüm ve bunu yadırgadım. Yüksek, derin ve yüce olanlara erişebilmek, inebilmek ve çıkabilmek için engin, sığ ve yalın olanlara da hak ettikleri önemi ve değeri vermemiz gerektiğini düşünüyorum.
“Matematikle yol almak” başlıklı yazısında İbrahim Eryiğit, başka şeylerin yanı sıra, bugün egemenliğini hemen her alanda hissetmekte olduğumuz dijital sistemlerin “ikili sayma düzeni”ne dayandığına dikkatimizi çekiyor.
“Matematiğin burçlarındaki şiir” başlıklı yazıda girişte bir örneğini sunduğum “rakamlarla şiir”in hoş bir örneğiyle de karşılaşıyoruz.
“Necip Fazıl Kısakürek’in şiirlerinde sayıların gizemi”, üstadın hayatı ve temel şiir kitabı Çile çevresinde yapılmış bir inceleme. Yazar, bu çalışmasının sonunda, “bu yazının akıllardan çok gönüllere hitap etmesinin önemine vurgu” yapıyor (s. 45).
“Sezai Karakoç’un şiirlerinde matematik” başlıklı yazı da benzer bir inceleme. Yazar bu incelemesinde önemli ve ilginç çıkarımlarda bulunuyor: Sezai Karakoç’un “Geometrinin çember kavramını, ders kitaplarının o soğuk ve sevimsiz sayfalarından çıkarıp şiirsel bir özelliğe büründür”üşüne de örnek sunuyor (s. 54). Bu güzel çalışmada “Şehirler ruhlarını kaybedince kente dönüşür” (s. 57) cümlesini yadırgadığımı belirtmeliyim. Sezai Karakoç “kelime taassubu”ndan da “sözcük bağnazlığı”ndan da uzaktır çünkü.
“Hendese, şiir ve şehir”, bazı tekrarlar içermekle birlikte geleneğimizin bazı kavramlarını hatırlatması bakımından önemli.
“Thales Geometrisi ve Şaşkın Adam”, aynı zamanda Metin Önal Mengüşoğlu’nun bir şiirinin adı. İbrahim Eryiğit, bu şiir çevresinde yorumlar ve değerlendirmeler yaparken tarih bilgileri de sunuyor bize.
“Çam kozalağı”, altın oran, Fibonacci sayıları ve fraktal geometriden söz ederken doğanın ve evrenin görkemini ve gizemini de hatırlatmış oluyor. “Yumurtanın geometrisi” de aynı gerçekliği zenginleştiren bir metin.
“Satranç ve şiir” başlıklı çalışmanın başında satrancı matematiğin şiirleşmiş hâli olarak tanımlayan yazar, satrancın divan şiirindeki yansımalarını da gösteriyor. Fakat incelemenin asıl ağırlık noktasını İlhami Çiçek ve onun eşsiz şiir kitabı Satranç Dersleri oluşturuyor. Yazar, Stefan Zweig’ın Satranç adlı romanına da değinmeden geçememiş.
Kitabın son metni, Ali K. Metin’in İbrahim Eryiğit’le yaptığı bir söyleşi: “Matematik Şiirden Ne Anlar?” kitabı dolayısıyla yapılmış olan bu söyleşinin son cümleleri şöyle: “Aslında, günlük hayatımızdaki matematik meyvenin içindeki vitamin gibidir. Meyvedeki vitamin gözle görülemez ama vardır. Günlük hayatın her zerresinde olduğu halde matematik de görmesini bilen gözlerce fark edilebilir ancak. Sonuç olarak, matematiği sevmeme hakkımız olabilir mi acaba?”
