İstanbul Çevre Kültür ve Tarihi Eserleri Koruma Derneği (İSTED) Fatih’in farklı semtlerinde tamamen yıkılmış 10 tarihi cami, mescit ve tekkeyi yeniden ihya etmek istedi. Ancak karşısına her seferinde Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği’ne (TMMOB) bağlı Mimarlar Odası çıktı.
İLK DAVA 2005’TE
Süreç 2005 yılında başladı. İstanbul’a ilişkin binlerce sayfalık belge ve fotoğraf arşivini tarayan İSTED, Fatih’te değişik semtlerde bulunun 10 tarihi cami, mescit ve tekkenin (Kızıltaş Mescidi, Kepenekçi İshak Camii, Karagöz Camii, Baba Hasan Alemi Camii, Uncu Hafız Medresesi, Bekarbey Tekkesi, Abayi Mescidi, Bostancılar Tabhanesi Mescidi, Emirler Mescidi ve Mimar Ayas Camii) tamamen yok edildiğini belirledi.
Tarihi yapıların yeniden inşası için harekete geçen dernek, camileri İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin Fatih İmar Planı’na işletti. Plan askıya çıkıp yürürlüğe girdi. Bu kararın ardından ilk hamlesini yapan Mimarlar Odası, camilerin Anıtlar Kurulu’nda tescil edilmeden plana girdiği gerekçesiyle İstanbul İdare Mahkemesi’ne dava açtı. Mahkeme 2007 yılında planı iptal etti.
ANITLAR TESCİL ETTİ
Oda’nın açtığı dava nedeniyle 2012 yılında yürürlüğe giren İBB 1/5000 Ölçek Planda da camilere yer verilmeyince İSTED önce plana itiraz etti, ardından da 10 tarihi eserin tescili için Anıtlar Kurulu’na başvurdu. İtiraz cevapsız kalınca, dernek söz konusu eserlerin bulunduğu parseller özelinde planın iptali için İstanbul 6. İdare Mahkemesi’ne dava açtı. Anıtlar Kurulu 2013 yılında 10 eserin 9’unu tescil etti, Abayi Mescidi ise İstanbul Üniversitesi’nin itirazı üzerine tescil alamadı. Tescil kararının ardından İBB, 9 eseri imar planına işledi. Bu süreçte İstanbul 6. İdare Mahkemesi kararını verdi. Mahkeme tescillenen eserlerin plana işlenmesine hükmetti ve 10 caminin de ihyası için yol açıldı. Danıştay 6. Daire de kararı onadı. İBB’nin karar düzeltme talebi de 2020 yılında reddedildi.
YOL AÇILDI, ODA DEVREYE GİRDİ
İSTED, 2013 yılında tescil ve mahkeme kararının ardından camilerin yeniden inşası için çalışmalara başlarken, Mimarlar Odası bir kez daha devreye girdi. Oda, 6 camiye ilişkin planın iptali için İBB’ye karşı İstanbul 3. İdare Mahkemesi’ne dava açtı. Mahkeme, Oda’nın başvurusunu reddetti. 2014 yılında Oda yeniden açtı. Davayı kabul eden mahkeme bilirkişi heyeti oluşturdu. Ancak Oda’nın itirazları yüzünden heyet 2 kere değişti. Mimarlar Odası’nın da onay verdiği heyetin tartışmalı bir raporu ile mahkeme, yürütmeyi durdurma kararı aldı.
DAVA ÜSTÜNE DAVA
Bu mahkemedeki davaya müdahil olan İSTED, İstinaf Mahkemesi’ne götürerek İstanbul 3. İdare Mahkemesi’nin yürütmeyi durdurma kararını iptal etti. Dosyayı yeniden ele alan 3. İdare Mahkemesi, 6. İdare Mahkemesi’nin daha önce verdiği kararı da dikkate alarak Oda’nın başvurusunu reddetti. Mimarlar Odası bu kez soluğu, Danıştay 6. Daire’sinde alarak kararı temyize götürdü. Daire de 2020 yılında ortada hukuksuz bir işlem olmadığına hükmederek Mimarlar Odası’nın başvurusunu reddetti.
17 YIL SONRA BAŞA DÖNDÜ
Oda, 2021 yılında yeniden Danıştay 6. Daire’sine başvurarak kararının düzeltilmesi davası açtı. Daire, bu kez daha önce dikkate almadığı tartışmalı bilirkişi raporunu esas alarak dosyayı yeniden İstanbul 3. İdare Mahkemesi’ne gönderince, süreç 17 yıl sonra başa döndü. 3. İdare Mahkemesi de Danıştay’a uyarak camilerin ihyasını iptal etti.
Hukuk yolunu kapattı
İSTED Yönetim Kurulu Üyesi Mustafa Selimoğlu Mimarlar Odası’nın açtığı davalar yüzünden tarihi camilerin ihyasının tehlikeye girdiğini söyledi. Danıştay’ın aynı konuda yapılan başka bir başvuruyu reddettiğini belirten Selimoğlu, “Biz benzer bir karar çıkmasını beklerken, 3. İdare Mahkemesi’nde ilk dava açıldığındaki bilirkişi heyetinin düzenlediği mesnetsiz rapor üzerine karar alındı. Raporda söz konusu camilerin tarihi yarımada silüetini bozduğu, burada tescilli bir heykel olduğu, bazı camilerin altında arkeolojik unsurlar olduğu iddiası vardı. Bu rapora ‘mesnetsiz’ diyorum çünkü dava plana itiraz ile açılmış iken bilirkişi heyeti eserlerin tescil kararlarını tartışmaya açtı. Danıştay, kazandığımız onlarca hukuki süreci yok sayıp bu raporu dikkate aldı ve hukuk yolunu kapattı. Mimarlar Odası’nın açtığı dava sürecinden sonra onlarca fotoğrafla hazırlanan ve defalarca kontrolden geçerek projesi çizilen camilerin dahi yapımı tehlikeye girdi” ifadelerini kullandı.
