Zeynep Tuba Kesimli
Okullar açıldı, dönemin ilk üç haftasını geride bıraktık bile. Okulların açılması demek çocuklar için arkadaşlarına kavuşmak, derslerle boğuşmak, biraz da oyundan oyuna koşmak; ebeveynler içinse günü yeniden düzenlemek ve tatlı telaşelerin başlangıcı demek. Bunların bir ayağını da okul beslenmesi oluşturuyor. Peki, evde oturtmaya çalıştığımız bu beslenme düzenini okulda devam ettirebiliyor muyuz?
Sizi bilmem ama ben okul sıralarındayken kantinde bulabildiğimiz en sağlıklı alternatif simit-ayran ikilisiydi. O günden bugüne köprünün altından çok sular aktı, yapılan düzenlemelerde okullarda satılacak yiyecek ve içeceklere bir standart getirildi. Gazlı-aromalı içeceklerin, cips ve tüm çikolata türlerinin satışına artık izin verilmemesinin yanı sıra Sağlık Bakanlığı kantinlerde meyve, çiğ tüketilebilen sebzeler, salatalar, kuru meyveler, kuru yemişler, taze sıkılmış meyve ve sebze suları, günlük haşlanmış yumurta ve sağlıklı sandviçlerin satılmasını tavsiye ediyor. Bununla birlikte pek çok okul, öğle arasında sıcak yemek hizmeti sunuyor ancak kantinlere baktığımızda yasaklara uyulsa da tost, hamburger, tavuk döner gibi “sağlıklı” kategorisine koyamayacağımız yiyeceklerin en çok satanlarda başı çektiğini görüyoruz.
KANTİNDE SICAK ÇORBA
Ailelerin beslenme hazırlayamadığı günlerde özellikle ilkokul çağındaki çocukların sağlıklı alternatiflerle karınlarını doyurmaları pek mümkün gözükmüyor. Kantin işletmecileri sıcak çorba, meyve, kuru yemiş, salata gibi alternatiflerin talep görmediği için satılmadığından dem vuruyor ve iş yine dönüp dolaşıp çocuğun nasıl bir yeme bilinciyle yetiştiğine ve bu hususta aile, okul yönetimi, öğretmen ve kantin personelinin ne kadar iş birliği ile hareket ettiğine geliyor.
Biz de okul çağı çocuklarının beslenmesi ile ilgili merak ettiklerimizi Diyetisyen Hatice Ayyıldız’a, çocuklarının beslenmesini nasıl planladıklarını ve konuyla ilgili neler düşündüklerini iki dertli velimize sorduk.
SAĞLIKLI BESLENME ALIŞKANLIĞI KAZANDIRILMALI
Evet, sosyal çevrelerinin değişmesi ve gelişmesiyle genellikle etkileniyor. Tabii hem ebeveyne hem çocuğa verilebilecek beslenme eğitimleri ve oluşturulan farkındalıkla çocuklar bu değişimden pozitif etkilenebilir ve sağlıklı beslenme alışkanlıkları kazanabilir.
Okul öncesi dönem ve okul dönemi yetişkinlik için temel oluşturan pek çok alışkanlığın geliştiği bir dönem. Doğru alışkanlıklar edinememiş bireylerin yetişkinlik dönemlerinde bu alışkanlıklarından kurtulmaları çok daha zor. Çocukluk dönemindeki şişmanlığı hormonal ve genetik faktörler dışında kızartılmış, hamur ağırlıklı, yağ, şeker ve tuz oranı yüksek besinleri sık tüketmeleri, meyve sebze tüketimlerinin az olması, fast food ağırlıklı beslenmeleri, hareketsiz olmaları tetikliyor. Bu tarz sağlıksız besinlere ulaşımın, sağlıklı besin gruplarına göre daha kolay olması ise toplumsal açıdan sorunun büyümesine yol açıyor.
Çocuklarda kilo alımını tetikleyen en önemli unsurlardan biri de okulda tüketilen besinler. Okulda bulundukları uzun saatler içinde enerji yoğunluğu yüksek, besin değeri düşük besin tercihleri büyük bir sorun.
Çocuğun okulda geçireceği saat dilimi önemli. Beslenme çantası menülerini planlarken dikkat ettiğimiz başlıca noktalar şunlar: Menülerin içeriğindeki protein, karbonhidrat ve yağ dengesi; menünün vitamin ve mineral içeriği, menüdeki besin gruplarının dağılımı ve yer alan besinlerin çocuğun günlük besin ögesi ihtiyaçlarını karşılaması. Eğer çocuk yarım gün okula gidecekse kaliteli ara öğün planlamaları, tam gün okula gidecekse ara ve ana öğün planlamaları yapılabilir. Ayrıca beslenme çantasında yer alan besinlerde çeşitlilik sağlanmalı. Menülerini planlarken aynı besinleri sık kullanmak çocuğun sıkılmasına ve dışarıdaki içeriği kalitesiz besin gruplarına yönelime sebep olabilir.
İçeriği kontrol edilemeyen yoğun katkı maddesi içeren besin grupları yerine taze meyveler, süt, ayran, kefir, yoğurt, çiğ kuru yemişler gibi öğün tamamlayıcı atıştırmalıklara ek, tam gün öğretim veren okullarda tam buğday dürümler, tostlar, sandviçler, ızgara et ürünleri, salatalar, el yapımı çorbalarla öğün oluşturma hedeflenebilir. Kantinler gibi dışarıdaki yemek seçeneklerinde de seçim tamamen çocuğun kontrolüne bırakılmayarak okul yönetimi ile gerekli bilgi destek alınarak alternatif menüler oluşturulabilir. Çocuk kantine gittiğinde birkaç farklı sağlıklı menü bulursa kaliteli bir öğün tüketebilir. Örneğin birinci seçenek bir taze mevsim meyvesi, bir paket süt ve bir küçük paket çiğ kuru yemiş şeklinde olurken ikinci seçenekte tam buğday lavaş ile ızgara köfte, yeşilliklerle dürüm ve yanında ayran şeklinde planlanabilir. Bu durumda tercihin sağlıklı seçenekler arasında yapılması sağlanabilir.
Çocuklara inancım tam ama veliler…
İlkokula giden 2 çocuğu olan bir anne olarak güne başlarken ele aldığım ilk konu beslenme oluyor. Buna çözümü haftalık olarak önden hazırlıklı olmakla bulabiliyorum ancak. İçeriklerin sağlıksız ve kalitesiz olması bir yana ilkokul çağındaki bir çocuğun parasını yönetim kabiliyeti de gelişmediğinden kantin ile ilişkisinin sınırlı olması gerektiğini düşünüyorum. Çocuklarım öğlen yemeklerini okulun yemekhanesinde yiyor, orada bile velilerin defalarca “Çocuğum aç kalıyor, menüler hiç güzel değil. Ispanak, pırasa çıkarıyorlar, yemiyor bizimkisi” dediklerini duydum. Yani veliler çoğunlukla kolaya kaçıyor. Çocuğun boğazından herhangi bir şey geçmesi onlar için yeterli oluyor. Her gün evde temiz ve sağlıklı sandviç, ev keki, böreği, poğaçası hazırlamak da sabahları daha erken uyanmak, vakit ayırmak ve planlı programlı olmak isteyen şeyler. Kantinlerde sıcak çorba, adetle meyve yanı sıra kermes usulü börek, kek, sarma, kısır gibi ev yapımı yiyecekler satılırsa hem rağbet göreceğini hem de sürdürülebilirliğin daha yüksek olacağını düşünüyorum. Kantinlerden hamburger döner vb. alternatiflerin kaldırılmasına çocukların adapte olabileceğine inanıyorum ancak velilere bu konuda inancım yok.
Yiyeceklerin de bir modası var
Öğretmen olarak yıllarca farklı kurumlarda çalıştım ve her kurul toplantısında “kantin denetimi, kantinde satılacak yiyecek ve içecekler” ile ilgili kararlar aldık. Büyük heveslerle başlanan eğitim-öğretim yılında kantinlerin durumu, dönem içinde gelen taleplere göre şekillenmek zorunda kaldı. Mesela tavuk döner, çiğ köfte satılmayan bir kantine sahip öğrenciler, bunu bir ihtiyaç olarak görüp ya okula gelirken alıyor ya okulda iken sipariş veriyor, çıkışta da ilk buldukları market ya da cafede ihtiyaçlarını gideriyorlar. Dolayısıyla sağlıklı yiyecek, içecek ve atıştırmalıklara yönelmek ailede kazanılan bir durum. Aileler bu bilinçte olacak ve çocuğu öyle yönlendirecek ki kantinlerin sattığı malzeme yenilenecek. Her şey gibi yiyeceklerin de bir modası var. Kantinden alınan bir kâse çorbanın, lezzetli bir nohutlu pilavın, bir tevek yeşil üzümün ne kadar sağlıklı ve ne kadar “havalı” bir şey olduğu bilinci verilmeli. Öğretmen olarak öğrencilerimi bu konuda bilinçlendirmeye çalışsam da tek etken öğretmen değil, aile ve arkadaş çevresi de var. Veli olarak çocuklarımı yönlendirmeye çalışıyorum, uzun saatler okulda kaldıklarından ihtiyaçları olabilecek her şeyi düşünerek hareket etmek zorunda hissediyorum.
