Artuklu döneminde yaşamış, olağanüstü makinelerin mucidi Cezeri’nin olağanüstü keşiflerine yolculuk yapmak için önünüzde bir sergi ve bir kitap var! Uniq İstanbul’a açılan sergi mekanik mühendisliğini kurucusu kabul edilen Cezeri’nin öncü çalışmalarını gözler önüne seriyor ve izleyenleri bilim tarihi arkeolojisine davet ediyor. Her şeyin perde arkası ise kitapta saklı!
Bundan 813 yıl önce, dünyanın en köklü medeniyetlerinin tohumunun atıldığı yıllarda, bilim ve sanat tarihi için önemli bir gelişme yaşandı. Artuklu Sarayı’nda “Kitab’ül Hiyel” adıyla bir kitap yazıldı. Bu kitabı yazan dünyanın ilk insansı robotlarını tasarlayan ve çalıştıran, şifresi güçlü kilitler, bugün kullanılan krank mili ve dört zamanlı dişli mekanizmaları geliştiren, sarayın başmühendisi Ebu’l İz El-Cezeri’den başkası değildi. Anadolu’nun çetin döneminde, İslam her alanda altın çağını yaşarken, Selçuklu ve Eyyübiler’in Bizans ve Haçlılara karşı mücadelesinin gölgesinde bir idealin peşinden giden, en ufak bir detay için bile günlerce çalışan Cezeri, insanlık tarihinin dönüm noktası sayılabilecek gelişmelere imza attı.
HEM HAYATINA HEM DÖNEMİNE IŞIK TUTUYOR
Anadolu’nun en büyük mucidi Cezeri’nin serüvenine tanık olmak, çalışmalarını yakından tanımak isteyenler için güzel iki fırsat var! Uniq İstanbul’da açılan “Cezeri’nin Olağanüstü Makineleri” sergisi ve “Herkes İçin Cezeri” kitabı. Cezeri’nin 13. yüzyılda yazdığı “Kitab-ül Hiyal’deki tarife uygun ve çalışır vaziyette üretilen makinelerin ziyarete sunulduğu sergi, hem Cezeri’yi hem çalışmalarını hem de yaşadığı dönemi yakından tanıtıyor. Artuklu Sarayı’nın 26 yıl başmühendisliğini yapan Cezeri’yi merkeze koyan sergi, hem bilim tarihine yolculuk hem bir tarih okuması. Sergide Cezeri’nin ilginç makineleri ve Türk-İslam sanatının estetik ve tarihi unsurları dışında; Antik Çin, Mısır, Yunan ve çağdaş Batı medeniyetlerinin bilim adamları da mekanik tarihinden çeşitli örnekler de karşımıza çıkacak. Küratörlüğünü Mehmed Ali Çalışkan’ın üstlendiği sergiyi gezerken Cezeri’nin öne çıkan Filli Su Saati, Kayıklı Su Saati, Bardak Su Saati, Tavus Kuşlu Su Saati gibi projelerinin tarihçesini okuyabilir, çalışmaları deneyimleyebilirsiniz. Sergi 30 Haziran’a kadar ziyarete açık.
Mekaniği değiştiren kitap
Projenin bir diğer ayağı ise Cezeri kitabı. Uzun yıllar Cezeri üzerine çalışan, geçen yıl hayatını kaybeden Durmuş Çalışkan’ın titiz çalışmalarıyla kaleme aldığı kitap, Mehmed Ali Çalışkan tarafından yayına hazırlandı. Kitapta Cezeri’nin Antik Yunan çağından kendi zamanına kadar gelişen geleneksel mühendislik bilgi ve deneyimlerini daha da geliştirerek devamını sağladığı belirtiliyor. Kitapta nüshaları Ayasofya Kütüphanesi, Topkapı Sarayı, Londra ve Paris’te bulunan “Mekaniği değiştiren kitabın künyesi”ne dair bilgilere de ulaşmak mümkün. Cezeri’nin icatları da detaylıca ele alınmış. Hem mühendislerin, bilim insanlarının hem de meraklılarının keyifle okuyacağı bu bölümde şamandıra, regülatör, su motoru, robot, dişlilier gibi icatlar bugünün sistematiğinin tohumu adeta. Bilim, sanat ve tarihe doğru, tanık olmadığınız bir yolculuk yapmak isteyenler için şimdi Cezeri zamanı.
