Antik Yunan felsefesinin kurucularından biri olan Sokrates, görüşleriyle günümüzde de kendisinden bahsedilen önemli bir isim.
Ahlak felsefesinin kurucusu olarak kabul edilen Sokrates’in yaşamının en belirgin olayı düşünceleri nedeniyle yargılanmasıdır. Platon’un Sokrates’in Savunması adlı eserinden öğrendiğimiz kadarıyla Sokrates, şehrin inançlarıyla ters düşmüş, onların tanrıları yerine başka tanrı koymaya kalkmıştır. Bu doğrultuda gençlerle sohbet yaparak onlara zehirli düşüncelerini aktarmaya çalışmıştır. Sokrates bu suçlamalar ile yargılanır ve sonuçta ölüme mahkum edilir. Ancak, Sokrates ölümünü kimseye bırakmaz, hapishanede zehir içerek hayatına son verir.
FARKLI YÖNLERDEN ÖLÜMÜ ELE ALMAK
Sokrates’in ölümünü çeşitli yönleriyle ele alan ve tartışma konusu yapan eser oldukça azdır. Daha çok Sokrates’ten aktarılan görüşler tartışılır. Emily Wilson, “Sokrates’in Ölümü- Kahraman, Hain, Geveze, Aziz” adlı kitabında Sokrates’in ölüme uzanan yönünü çeşitli açılardan ele almakta.
Kitabın ilk bölümünde, Sokrates’in felsefi öğretisi ele alınıyor. Sokrates’in inançlarının çağdaşları için neden o kadar tehlikeli göründüğü ve felsefesinin bugün bizler için neden önemli olduğu sorgulanmakta, Atinalıların bu tuhaf radikal düşünürü ölüme mahkûm etmek için ne gibi nedenleri ileri sürdüğü irdelenmekte. Wilson, bu bölümdeki incelemesi için:“Ancak Sokratesçi felsefe çağdaş bilginler arasında oldukça tartışmalı bir alandır. Burada Sokrates’in din, ahlak ve politikaya dair inançlarıyla ilgili yaptığı iddiaların birçoğunun yanı sıra antik kaynakların göreceli değerine ilişkin değerlendirmem, alandaki uzmanlar arasında evrensel bir uzlaşı sağlamayacaktır.” demekte. Yazar bunun için öncelikli olarak birçok Atinalıyı alaylı bir dille eleştirmek ve karikatürize etmek için komik oyunlar yazan komedya şairi Aristophanes’in “Bulutlar” adlı oyunundan yola çıkar. “Aristophanes’in komedisi ‘Bulutlar’, sadece Sokrates’in öğretisini değil, aynı zamanda şaşırtıcı bir şekilde Sokrates’in ölümünü de içeren literatürdeki ilk açıklamayı içerir. Komedyen yargılamadan yirmi yıl önce kurgusal bir “Sokrates’in Ölümü” yaratmıştı. Platon daha sonra Aristophanes’in oyununun Sokrates’in fiilen suçlanmasında önemli bir etmen olduğunu öne sürmüştü. ‘Bulutlar’ bize, sıradan bir Atina yurttaşının neden Sokrates’in öldürülmesi gerektiğini düşünmüş olabileceğini çarpıcı bir açıklıkla gösterir.”
Bu bölümde yazar, Sokrates’in mesleğinden ve dini görüşlerinden başlayarak yargılanmasına konu olan, suçlandığı “kentin tanrılarına saygı duymamak, ibadet etmemek veya tanımamak, yeni tanrılar getirmek ve gençleri yozlaştırmak” konularını teker teker ele alır. Sonraki bölümde , Sokrates’in davasının toplumsal bağlamına eğilmekte. Sokrates’in ölümünü anlamlandırmak için çağının tarihini, dostlarını, ailesini, düşmanlarını ve onu sevenlerine değinmekte. Yazara göre Sokrates’in ölümü sadece düşüncelerine bağlı değildir. Ölümünde tanıdıklarının da rolü vardır. Kaynak konusunun ele alındığı üçüncü bölümde, Sokrates’le ilgili kaynaklardan yola çıkarak onun ne derece doğru anlaşılabileceği irdelenmekte. Sokrates’in ölümünün tarihi sürece yansıması, onun bu süreçlerle nasıl ilişkilendirildiği konu edilmekte.
Beşinci bölümünde ise oldukça ilginç bir benzeştirme yapmakta ve Sokrates’in ölümü ile Hz. İsa’nın ölümü arasında benzerlikler aramakta. Yazara göre Rönesans’ta Paganlık ile Hıristiyanlığın ahlaki değerleri benzeştirilmiş.Son bölümde ise, yazar hikâyeyi modern ve postmodern zamanlara taşıyarak bu hikayeye duyulan çağdaş ilgiyi ele alarak, aydınlanma sonrası Sokrates’in ölümüne ilişkin algılarda köklü bir değişim olduğunu öne sürmekte. Genel olarak değerlendirildiğinde; “Sokrates’in Ölümü” bu konunun meraklıları için oldukça çeşitlilik içeren, okunmaya değer, farklı bir kitap.
