Yılın dört mevsimi cıvıl cıvıl eski bir İstanbul semtidir Eyüp. Meydandaki dükkanlar, cami ve türbeler İstanbul’un farklı semtlerinden gelen insanlarla doludur. Ha keza yerli ve yabancı turistlerin de İstanbul’a gezmeye geldiğinde uğradığı semtler arasındadır.
Sabah ezanıyla birlikte önce Eyüp Cami ve çevresi hareketlenmeye başlar. Farklı semtlerden kadınlı, erkekli gruplar bir İstanbul klasiği olarak sabah namazını kılmak için İstanbul’un manevi merkezi Eyüp Sultan’a gelir. Kılınan namazın ardından çay simit eşliğinde kahvaltı yapılır meydanda. Ya da gün ışımasıyla birlikte ziyaretçilerine ağırlamaya başlayan mezarlıkların arasındaki Piyer Loti Çay Bahçesi’ne geçilir. İstanbul’un en güzel siluetini tepeden seyretmek isteyenler için en doğru adreslerden biridir.
“Bir şehirde hatıralar ve tarih yalnız kitaplarda yaşarsa, o şehir kendi zamanlarını kaybetmiş demektir” der Ahmet Hamdi Tanpınar. İşte sadece hatıralarda değil bugünün İstanbul’unda hala yaşayan eski evleri, sokakları, türbe ve camileri görmek için en güzel adreslerden birisidir Eyüp.
Eyüpsultan Belediyesi tarafından hazırlanan “Günümüz Fotoğraflarıyla Gravürlerle Eyüp Sultan” kitabı bizi bu nadide semtin 300 yıllık tarihiyle buluşturuyor. Kitabın sayfalarını çevirdiğinizde Eyüp’ün seyyahlar tarafından çizilmiş gravürlerine bugünkü Eyüp Sultan görselleri eşlik ediyor. Böylece dünden bugüne nelerin değiştiğine de şahit oluyoruz.
İstanbul’un manevi merkezi kabul edilen Eyüp Sultan, Osmanlı’dan bugüne Müslümanların ziyaret için uğradıkları bir semtti. Üstelik sadece halk tarafından değil Osmanlı Sultanları tarafından da ziyaret edilirdi. Özellikle Cuma günleri Eyüp Sultan Cami geçmişte olduğu gibi bugün de yoğun ziyaretçi ağırlamaya devam ediyor. Bugün Ramazan ayının ilk cuması için tercih edilen Eyüp Sultan Cami Osmanlı Sultanları için de ayrı bir öneme sahipti. Padişahlar cülus törenlerinden sonraki ilk Cuma, Cuma namazını burada kılar ve ardından Kılıç Kuşanma Merasimi yapılırdı. Yine hanedandan pek çok isim Eyüp Sultan’a yakın defnedilmek isterdi. Manevi yönü öne çıkan Eyüp Sultan’ın bu özelliğinden dolayı haziresi ve mezarlığı da pek çok önemli ismi ağırlar. Devlet protokolünde özel bir yeri olan Eyüp Sultan Cami ve çevresi geçmişte de İstanbul’a gelen yabancı seyyahların da merak ettiği semtlerden birisiydi. “Günümüz Fotoğraflarıyla Gravürlerle Eyüp Sultan” albüm kitap o günlerin hatırasını bugünlere taşıyor. Gravürlerin yapılma hikayesine biraz daha ayrıntılı bakmak istersen 18. Yüzyıla doğru bir yolculuk yapmamız gerekir.
Bilindiği gibi 18. ve 19. Yüzyıl Avrupa’da Doğu’ya karşı yoğun bir ilginin yükseldiği dönemler. Doğu’ya yapılan yolculukların yoğun olduğu o dönemde İstanbul ise adeta Doğu’ya açılan altın kapılı bir şehirdi. Bu yüzden İstanbul’u görmeden yapılan Doğu yolculuğu eksik sayılırdı. Bu yoğun ilginin olduğu dönemde seyyahların kaleme aldıkları hatıralarında gravürler ise olmazsa olmazdı. Henüz fotoğraf makinasının icat edilmediği bu dönemde seyyahlar gezip gördükleri yerlerin gravürlerini yapardı. Matbaanın yaygınlaştığı bu dönemde içi gravürlerle süslü bu seyyah kitapları Avrupa’da büyük ilgi görürdü. İstanbul’a yolu düşen seyyahların çizdiği gravürlerde Sultanahmet, Üsküdar, Tarabya ve Haliç tepeleri önemli yerlerdi. Buralardan genel İstanbul manzaraları çizerlerdi. Böyle olunca Haliç’ten görüntü çizmek isteyen seyyahların yolu Eyüp’e sık sık düşerdi. Mezarlıklar arasından İstanbul’a bakan bu gravürler epey ilgi görürdü. Ayrıca sokaklar, türbeler, devlet resmi törenlerinin yapıldığı Eyüp Sultan civarı da seyyahların hem hatıralarında hem de gravürlerinde öne çıkardı.
Albüm kitapta başta Eyüp Belediye Başkanı Deniz Köken’in yanında Dr. İsmail Uysal’ın Elif Şen’in, İrfan Çalışan’ın, İrfan Dağdelen’in emeği var. İngilizce ve Türkçe olarak hazırlanan “Günümüz Fotoğraflarıyla Gravürlerde Eyüpsultan” kitabındaki fotoğraflarda Cihat Hıdır imzası yer alıyor. Beşir Ayvazoğlu “Oryantalizm, Gravür ve Eyüpsultan”, Ali Özcan ise “Gravürlerde Okuduklarımız” ve “Sultanlar Şehri Eyüpsultan” adlı iki makaleyle kitaba katkı sunan isimler.
Halkın ve Osmanlı sarayının büyük ilgi gösterdiği Eyüp Sultan Camii ve çevresi seyyahların da dikkatini çekmişti. Seyyahlar İstanbul’un en eski ve en gözde bu semtini ziyaret ederek gravürlerle o dönemki yapısını kayıtlar altına almış. Bu gravürler mimari yapı hakkında bilgi verdiği gibi o dönemin sosyo kültürel yapısı hakkında da önemli ayrıntılara dikkat çekiyor.
Batılı seyyahların gittikleri yerlerle ilgili anıları, mektupları ve izlenimlerinin yer aldığı seyahat notlarının olmazsa olmazı gravürün hikayesi ilginç. Gravürler o dönemin fotoğraflarıydı. Çünkü bir fotoğraf karesi gibi bütün ayrıntılarıyla çizilirdi. Bu gravürler özellikle 17. Yüzyıldan sonra seyyahların kaleme aldığı kitapların ayrılmaz parçalarına dönüştü. Fotoğraf makinasının icadına kadar da bu böyle devam etti. Gravür sanatçılarının bu çizimleri kitaplardan çok daha dikkat çekiciydi. Bu gravürler gidilen yerin yerleşim bilgisinden, mimari yapısına kadar pek çok ayrıntı hakkında bugün de bize bilgi vermektedir.
Albümde yaptıkları gravürlerle öne çıkan isimler şunlar: Fransız ressam ve mimar Antoine Ignace Melling, Avusturyalı ressam Josef Schranz, Amerikalı ressam George Esten Cooke, İtalyan ressam Luigi Mayer, Fransız tüccar ve gezgin Pierre Augustin Guys ve İtalyan edebiyatçı ve gezgin Edmondo De Amicis. Kitapta kılıç kuşanma törenleri, Haliç’te gezinti, sultanların Eyüp’e gidişi gibi pek çok ayrıntı var. Bir başka ayrıntı ise Kemerburgaz’daki 16. yüzyıl tarihli su kemerinin gravürüne eşlik eden bugünkü görüntüsü ise 15 Temmuz şehidi arkadaşımız gazeteci Mustafa Cambaz’ın objektifinden. Kemer’in etrafı bir süredir inşaatta olduğu için en son görüntüler Cambaz’ın 2010’da çektiği bu fotoğrafta yer alıyor.
