|

Modanın tarihi kartpostallarda

Kartpostallar toplumsal tarihin de göstergeleridir. Tekstil ürünlerini de onlar üzerinden değerlendirmek mümkün. 1890’lı yıllardan itibaren İstanbul’da yaygınlaşan karpostallar değişen kıyafet kültürünü gözler önüne seriyor.

R. Rüveyda Okumuş
01:00 - 10/07/2022 Pazar
Güncelleme: 17:34 - 8/07/2022 Cuma
Yeni Şafak
Arşiv
Arşiv

Kartpostal, üzerine mesaj yazılarak mektuptan daha ucuz ve zarfsız olarak gönderilebilen bir yüzü resimli posta yazışma kartlarıdır. Pul ve paradan sonra en yaygın koleksiyon malzemesi olan kartpostallar kültür tarihi açısında eşsiz bir kaynak değeri taşımaktadır. Kartpostallar sayesinde mekân tarihi, sosyal ve kültürel yaşam, şehircilik gibi daha birçok unsurun nasıl değişip dönüştüğünü görmek mümkündür.

1890’lı yıllardan itibaren resimli kartpostallar işlediği çeşitli temalarla İstanbul’da piyasaya çıkmış ve oldukça rağbet görmüştür.

Koleksiyoner Halil Gökman yirmi yıl boyunca yurt içi ve yurt dışındaki müzayedelerden topladığı kartpostallarla hazırladığı Tekstilin Postadaki Yolculuğu’nda tekstil tarihini 1900-1940 yıllarına ait kartpostallar üzerinden anlatıyor. Osmanlı ve erken Cumhuriyet döneminde giyim kuşamdan hammadde, üretim, mağazalar, makineleşme ve halıcılığa kadar tekstilin her aşaması kitapta yer alan 243 kartpostal eşliğinde ele alınıyor.

DÖNEM KIYAFETLERİ

Osmanlı İstanbul’unda 19. yüzyılda basılan kartpostallarda tekstil sektörünün en önemli unsuru olan kıyafetli tipler başlıca konulardan biri olarak oldukça sık yer bulmuştur. Farklı kültürlere mensup erkek, kadın ve çocukları gösteren pek çok kartpostal basılmıştı. Osmanlı’da Müslüman, Hristiyan ve Musevi tebaanın kendilerine özgü kıyafetleriyle görüldükleri bu kartpostallar kültür tarihi açısından dikkate değer. Özellikle kadın giyiminin renkli dünyası fotoğraflar vasıtasıyla kartpostallara aktarılmıştır. Ferace, entari, gömlek, şalvar, çarşaf ve yaşmak kadınların kullandıkları kıyafetlerdir. Erkekler ise şalvar, cepken, yelek, kaftan, cübbe, çakşır, pantolon, ceket, redingot, fes, sarık, kavuk, külah, kalpak gibi başlık ve kıyafetlerle görüldükleri kartpostalların yanı sıra yine erkek giyimini yansıtan üniformalar modernleşme sürecinde Osmanlı ordusunda askeri kıyafetlerin geçirdiği değişimi göstermesi bakımından önemlidir.

Kartpostallar giyim kuşamdan başka tekstili konu edinen kapalı mekân (ev, hastane, restoran, iş yeri) görüntülerinde göze çarpan çarşaf, yatak örtüsü, havlu, masa örtüsü, yelken, çadır, şemsiye, bayrak vb. tekstil ürünlerinde de karşımıza çıkmaktadır.

HALI DOKUYAN KIZLAR

Türk tekstil ve dokuma sanayinin hammaddesi olan pamuk, tiftik, yün ve ipeğin üretimi işlenmesi ve satışı da kartpostallarda yer almıştır. Tekstil hammaddelerinin tamamen el becerisine dayanan yöntemlerden yararlanarak iplik eğirme, boyama ve dokuma safhaları ile ipekçilik ve halıcılık faaliyetlerini gösteren çeşitli kartpostallar basılmıştır. Bu kartpostallarda Isparta, Kula, Gördes ve Hereke’deki dokuma tezgâhlarının başında halı dokuyan genç kızlar ile kadınlar son derece canlı ve renkli yansıtılmıştır. Ankara’daki tiftik ve Adana’daki pamuk üretimi gösteren kartpostallar üretilmiştir.

Osmanlı topraklarında faaliyet gösteren yerli ve yabancı halı şirketleri reklam ve haberleşme amacıyla kartpostallar bastırmıştır. Bunlar içinde Şark Halı Üreticileri Şirketi’ne ait kartpostalların baskı teknikleri yüksek ve kaliteli olmasıyla öne çıkmaktaydı. İç piyasadaki kumaş satışını gösteren kartpostallarda ise başta Kapalıçarşı olmak üzere dükkanlar, mağazalar ve seyyar satıcılar göze çarpmaktadır. Ayrıca kumaş, ipek, elbise, halı, kilim ürünlerin yer aldığı ulusal yahut uluslararası sanayi sergi ve fuarları da kartpostallarda işlenmiştir.

DEĞİŞİMLER DE GÖRÜLÜYOR

Osmanlı’da devlet öncülüğünde başlayan sanayileşme hareketlerinin gereği olarak 1805’de Beykoz Çuha Fabrikası, 1835’de Feshane, 1843’de Hereke’de kumaş fabrikası ve 1844’de İzmit’te Çuha fabrikası faaliyete geçmiştir. Bu fabrikaları gösteren bazı kartpostallar hazırlanış ve bunlar piyasada yer almıştır.

Erken Cumhuriyet yıllarına gelindiğinde ise kıyafetlerde yaşanan değişim ve batılılaşma olgusu kartpostallara da aktarılmıştır. Resmi bayramlar, eğitim hayatı ve sanayileşmeye dair üretilen kartpostallarda bu yeni anlayış görülmektedir.

Osmanlı’dan Cumhuriyet’e tekstil ve tekstilin tarihini kartpostallar üzerinden bakmayı amaçlayan yazarın söz konusu kitapla okuyucuyu son derece renkli ve ilginç bir yolculuğa çıkardığını söyleyebiliriz.

#Kartpostal
#moda
#tarih
#tekstil
#Osmanlı
#Cumhuriyet
2 yıl önce