Sovyetler Birliği'nin 1950'li yıllardaki çabaları sonucu başlayan Avrupa Güvenlik İşbirliği Konferansı süreci, 1970'lerin başında Doğu Bloku ile Batı arasındaki ilişkilerde yumuşama başlayınca genel bir uzlaşıya döndü.1994 yılındaki Budapeşte Zirvesi örgütün kurumsallaşmasında son aşama oldu. Zirvede, 1 Ocak 1995 tarihinden itibaren Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı'ndan Avrupa Güvenlik İşbirliği Teşkilatı'na geçilmesi kararı alındı.
ANKARA- Sovyetler Birliği'nin 1950'li yıllardaki çabaları sonucu başlayan Avrupa Güvenlik İşbirliği Konferansı (AGİK) süreci, 1970'lerin başında Doğu ile Batı arasındaki ilişkilerde yumuşama başlayınca genel bir uzlaşıya döndü. Batı, Sovyetler Birliği'nin ve Varşova Paktı'nın, 2. Dünya Savaşı sonunda ortaya çıkan "sınırların tanınması" konusundaki isteğini kabul etmesi karşılığında Varşova Paktı, demokratikleşme ve insan hakları konularına müdahale etme ve yardımcı olma arzusunu Doğu Bloku'na kabul ettirdi. Bu uzlaşıya, ekonomik işbirliği de üçüncü bir boyut olarak eklendi. 1973 yılında Helsinki'de başlayan uzun müzakereler süreci, 30 Temmuz-1 Ağustos 1975'te AGİK'in ana belgesi Helsinki Nihai Senedi'nin imzalanmasıyla sonuçlandı. Nihai Senet, "Sepet" diye adlandırılan üç ana bölüme ayrıldı. Bunlardan ilki, "güven artırıcı önlemler, güvenlik ve silahsızlanmanın bazı yönleri hakkında belge", ikincisi, "ekonomi, bilim, teknoloji ve çevre alanları hakkında belge", üçüncüsü ise, "insani ve öteki alanlarda işbirliği" şeklinde oluşturuldu.
AGİK, 1990 Paris Şartı ile çok önemli bir aşamadan geçti. Sovyetler ve Varşova Paktı'nın çökme sürecine girdiği, Berlin Duvarı'nın yıkıldığı dönem örgütü derinden etkiledi. Paris Şartı, bu geçiş döneminde imzalandı ve yeni bir dönemin başlangıcı oldu. Paris Şartı, Avrupa Güvenlik İşbirliği Teşkilatı'nın (AGİT) kurumsallaşmaya başlamasının ilk hareket noktasını teşkil etti. Paris'te iki yılda bir zirve yapılması ve Dışişleri bakanlarının yılda bir kez toplanmaları kararlaştırıldı. 1991 yılında da AGİK Parlamenterler Asamblesi kuruldu. Türkiye'nin öncülüğünde yapılan girişimler sonucunda, 1992 yılında dağılan Sovyetler Birliği üyesi ülkelerin AGİK'e üye olmaları kabul edildi.
1992 yılında yapılan Helsinki Zirvesi, 1975 Helsinki ilkelerini teyit etti. AGİK'e değişimin iradesi görevini verdi. Yeni bir diyalog, müzakere ve işbirliği forumu oluşturuldu. 1994'te yapılan "Budapeşte Zirvesi" AGİT'in kurumsallaşmasında son aşamayı oluşturdu. Zirvede, 1 Ocak 1995 tarihinden itibaren Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Konferansı'ndan Avrupa Güvenlik işbirliği Teşkilatı'na geçilmesi kararı alındı. 1996'da Lizbon'da yapılan zirvede Türkiye müteakip zirve için adaylığını koydu. 1998 yılında yapılması gereken zirve, Rusya ve ABD arasındaki görüş ayrılıkları yüzünden 1999 yılına sarktı. 1999'daki zirvenin İstanbul'da yapılmasına Ermenistan ve Kıbrıs Rum Kesimi muhalefet şerhi koydu. Türkiye'nin, Lizbon Zirvesi'nde sunduğu İstanbul'da bir zirve düzenleme önerisi, Ermenistan tarafından uzun süre bloke edildi ancak Erivan ABD'nin yoğun baskısına boyun eğmek zorunda kaldı. 18-19 Kasım tarihlerinde İstanbul Çırağan Sarayı'nda düzenlenecek AGİT İstanbul Zirvesi yüzyılın son zirvesi olarak adlandırılıyor.
