Hızlı düşünüp, doğru karar vermek ‘gökyüzü trafiğini yöneten’ hava trafik kontrolörlerinin en temel prensibi. Yanlış bir karar, gökyüzünde faciaya yol açabilir. Onların mesleği, anlık hatayı kabul etmiyor.
Çıplak gözle görülmese de gökyüzünde adeta karınca yuvasını andıran uçak trafiği yaşanıyor. Bu zorlu trafiği ise hava trafik kontrolörleri yönetiyor. İşlerinin hata kabul etmediğini “pardon yok” diye özetliyorlar. Saniyeler içinde doğru karar vermek zorunda olan hava kontrolörleri; 950 saati bulan eğitimlerini, pilotlarla diyaloglarını yani zorlu mesailerini Ankara Esenboğa’da bulunan üsleri ‘Türkiye Hava Trafik Kontrol Merkezi’nde Yeni Şafak Pazar’a anlattılar. Pandemi sürecinde kısmen azalsa da Devlet Hava Meydanları İşletmesi’ne bağlı merkez haftanın 7 günü, günün 24 saati hummalı bir çalışmaya sahne oluyor. Kule ile pilotlar arasında yaşanan görüşme trafiği başta olmak üzere uçağın indikten sonra kokpit ve alan içerisindeki parka kadar devam eden iletişimi yerinde inceledik.
KONUŞMALAR KALIPLI
- Hava trafik kontrolörleri eğitimler de ince elenip sık dokunuyorlar. Esenboğa Havaalanı kule şefi Gürcan Sınar (45) mesleklerinin stresi yüksek olduğunu bildirdi. Sınar, mesleğe kabul için 16 aylık bir eğitim gerektiğine işaret ederken, “Mesleğimizde eğitimlerimiz hiçbir şekilde son bulmamaktadır” dedi. Uçaklarla iletişimlerini ise Sınar şu şekilde anlattı: “Pilotlarla belirli konuşma kalıplarımız var. Örneğin iniş ve kalkışlarda tek bir kelime söylenir ve buna frezyoloji denir. Bu Uluslararası Havacılık Örgütü tarafından belirlenmiştir. Gerek pilotlar gerek kontrolörler bu standartların dışına çıkamaz. Bu iletişim temelinde İngilizcedir. Lakin günlük konuşma dilinde İngilizce değildir.”
SANİYEDE DOĞRU KARAR
Onların saniyelere sığdırılan anlık ve doğru kararları, uçakları gökyüzüyle buluşturup güvenli bir şekilde seyahat etmelerini sağlıyor. Hava trafik kontrolörleri, meslek hayatlarında bir anlık dalgınlığı kabul etmiyor. Hava trafik kontrolörü Yıldız Aksoy (57) mesleğinde 33 yılı geride bırakmış. Aksoy; “Güvenle iniş kalkış yapan her uçak bir başarı öyküsüdür. Biz uçaklara uçuş emniyeti sağlıyoruz, onlara yön veriyoruz. Bu meslek stresin göbeğinde olmaktır” derken, 23 yıldır hava trafik kontrolörü olarak görev yapan Derya Karaca da (47) mesleğini şu sözlerle tanımlıyor:
HER ZAMAN B PLANI VAR
“Hava trafik kontrolörü olarak pardon kelimesine yer verilmeyecek bir meslek yapıyoruz. Biz kontrolörler iyi düşünme ve hızlı karar vermeyi eğitimlerimizde en sıkı şekilde alırız ve reflekslerimizin çok güçlü olmasını sağlarız. Bir pilot bir soru sorduğunda ona cevap verebilmemiz için dakikalarımız yok, saniyeler içerisinde doğru kararı bildirmeliyiz. Her zaman bir B planımız olmak zorundadır. Hızlı karar veriyoruz, kesin kararlar veriyoruz ve hiçbir zaman ikilem de kalmıyoruz. Rapor alınamadığı ve sorunlarımızdan sıyrılamadığımız durumlarda ekip şeflerimiz, idarecilerimiz hava trafik kontrolörlerini özel sorunlardan dolayı zorla çalıştırmaz. 7/24 devamlılığı olan bir mesleği icra ediyoruz. Çalışma düzenimiz 12 saat sistemi olmasına rağmen aktif olarak 6 saat çalışıyoruz. Bir grup çalışırken bir diğer grup dinlenir.”
İYİ BİR DİKSİYON
- Serdar Topçu (35) ise mesleğinde 10 yılı geride bırakmış. Mesleğinin gerekliliklerini Topçu “Biz kontrolörler bazen gökyüzünde bir karınca yuvasını yönetiyoruz. Radar ekranında görüldüğünde hava trafiği bir karınca yuvasına benziyor. Bu karınca yuvasında kaza olmaması ve en hızlı bir şekilde trafiğin sağlıklı ilerlemesi için hava trafik kontrolörlerine ihtiyaç duyuluyor. Diksiyonumuzun iyi olduğu ve akıcı konuşmayı gerektiren bir mesleği icra ediyoruz” diye anlattı.
Üç ana bölümden oluşuyor
Hava trafik kontrolör hizmetleri, Meydan Kontrol Hizmeti (Kule), Yaklaşma Kontrol Ofisi ( Yaklaşma) ve Yaklaşma ünitesinden devralınan uçuşlarla transit uçuşların idare edildiği Saha Kontrol Merkezi'nde( ACC) ise, yaklaşma sahası ve ağırlıkla üst uçuşları idare edildiği radar hizmeti başta olmak üzere 3 ana bölümden oluşuyor.
KRİZDE SAKİNLİK ÖNCELİK
Hava trafik kontrolörleri kriz anlarında sakinliklerini korumak zorunda. Anlık bir telaş gökyüzünde veya hava meydanlarında facialar doğurabilir. Kriz anlarında kontrolörler uluslararası standartlara ve kurallara sarılıyor. Hava Trafik kontrolörü ve Türkiye Hava Trafik Kontrol Merkezi operasyondan sorumlu Başmüdür Yardımcısı Feyzullah Çınar, hava trafik kontrol sistemlerinin arızalanması, meteorolojik nedenler, olağanüstü, beklenmedik durumlar yaşanabileceğini söyledi.
- Çınar, “Böyle durumlarda hava trafik yönetimiyle ilgili uluslararası belirlenen kurallar devreye girmektedir. Hava trafik sistemleriyle ilgili çeşitli senaryolar dikkate alınarak yedeklemeler yapılmıştır. Buna göre hava trafik emniyeti öncelenerek operasyon kriz anındaki acil durumlar birtakım regülasyonlarla, bazı düzenlemelerle yönetilir. Arıza durumuna bağlı olarak usuller vardır. Uçak havada arızalandığında, hidrolik veya motor arızasında, hava trafiğindeki haberleşme arızaları ya da beklenmedik durumlar ile ilgili kurallar var. Bu usuller uluslararası standartlara bağlı belirlenmiştir. Örneğin Almanya’ya ait Lufthansa uçakları, İngiltere’ye ait British Airways ya da Emirates uçaklarıyla iletişim kuruyoruz. Ortak uygulanan uluslararası kurallar vardır. Gökyüzünde sadece temsilcimiz Türk Hava Yolları yok. Uluslararası kurallar kazalarla belirlenmiştir. Çünkü tekrar aynı hatalarla kazalar yaşanmaması için. Yıllardan bu yana dile gelen ‘Havacılık kuralları kanla yazılmıştır’ sözü birebir doğruyu yansıtmaktadır” şeklinde konuştu.
