Kürtler içerisindeki seküler-ulusalcı çevrelerin en fazla dile getirdiği konulardan biri Kürtlerin İslam öncesi inançlarına yönelik ideolojik-sloganik vurgudur. Bu vurgu yapılırken hemen hemen hiçbir şekilde gerçek tarihi referanslar ya kullanılmaz ya da göz ardı edilmeye çalışılır. Bu anlamda en fazla gündeme getirilen inanç şekilleri Zerdüştîlik/Mecusîlik ve Yezîdilik''tir. Ancak Kürtlerin, İslam öncesinde güçlü bir medeniyete ve kültüre, özgün bir dine sahip olduğunu savunanlar, bu her iki farklı inanç ve tarih temellerine dayalı dini inancın Kürtler arasında nasıl bir arada barınabildiğini açıklayamamakta ve anakronizm yapılmaktadır.

Bütün hedef, Kürtlerin İslam dışı bir zemine çekilmesi, Müslümanlığın bir şekilde, ne suretle olursa olsun Kürdistan''dan kovulmasına yönelik, delice çabalardan öte değildir.

Bu makalede özellikle Yezîdilik konusuna değineceğiz.

Her ne kadar Yezîdîliğin arkaik/kadîm, Milattan öncesine dayanan ve Kürtlere mahsus/özgü müstakil bir din ve inanç biçimi olduğu sürekli öne sürülse de, eldeki tarihi veriler ve dökümanlar bunu asla doğrulamamaktadır. Yezîdilik bütün kaynaklarda 558/1162-1163''te vefat eden Adiy Şerefuddîn Ebu''l-Fezâil Bin Müsafir Bin İsmail Bin Musa Eş-Şâmi El-Baalbekî El-Emevî''ye dayandırılmaktadır. Adiy Bin Müsafir''in hayatı, tarihsel kişiliği hakkında birçok kaynakta bir hayli bilgi bulunmaktadır. Bu anlamda gizemli bir yönü sözkonusu değildir.

Emevî hükümdarlarının soyundan gelen bu zât, Kâdirî tarikatının kurucusu, ünlü Şeyh Abdülkâdir El-Cilânİ/Geylânî ile çağdaş olup ,dostlukları mevcuttur.Hatta Abdülkâdir Geylânî çeşitli eserlerinde ve menâkıbında Adiy Bin Müsafirden övgü ile söz eder (Bkz.Seyyid Ali Nurbahş, 1962. Behcetü''l-Esrâr, Menâkıb-ı Abdülkâdir Geylânî) .Ayrıca Adiy Bin Müsafir büyük mutasavvıflardan Şeyh Ali Müncî, Ali Bin Vehb Er-Rebîî ve Şeyh Hammâd El-Debbâs ile de sohbet arkadaşlığı yapmıştır. Şeyh Adiy, Adeviyye Tarikatının kurucusu olup yine kaynaklarda Hz. Ömer''e giden tarikat silsilesi bile kaydedilmiştir. Silsile şu şekildedir:

Hz. Ömer Bin El-Hattâb (ra.)

Ebu Müslim El-Havlânî

Şeyh Ebu Süleyman Ed-Dârânî

Şeyh Ahmed Bin Taybe Bin Ebi''l-Havârî

Şeyh Yusuf El-Gassânî

Şeyh Ağlebek Er-Remeli

Şeyh Alî Bin Alîm

Şeyh Ebu Said El-Harrâz

Şeyh Muhammed El-Kalansevî

Şeyh Mesleme Es-Surûcî

Şeyh Ukayl El-Menbicî

Şeyh Adiy Bin müsafir

(Bkz. Ibn Es-Serrâc, Muhammed Bin Ali Bin Abdirrahman Ed-Dimeşkî Er-Rifâ''î, Te''lif:715/1314. İstinsah:997/1588 Tuffâhu''l-Ervâh Ve Miftâhu''l-İrbâh, Princeton University Library, Gift Of Robert Garret, No:97, USA; Varak. 34-59)

Şeyh Adiy Bin Müsafir ayrıca, Mardin''de türbesi bulunan Şeyh Musa Ez-Zolî (Sultan Şeyhmus) ile de çağdaş ve pirdaş olup, Sultan Şeyhmus da aynı şekilde Şeyh Ukayl El-Menbicî''nin halifelerindendir. (İbn Serrac, a.g.e.)

Hakkkari yakınlarında Laleş mevkiine yerleşen ve orada vefat eden Şeyh Adiy Bin Müsafir''den sonra, postuna yeğeni Şeyh Ebu''l-Berekât Sahar Bin Sahar Bin Müsafir geçer. Daha Şeyh Adiy Bin Müsafir döneminde çevresinde Arap, Fars ve Kürtlerden; Mısır, Suriye ve İran''a kadar bir hayli mürit toplanır. Hatta Kilis beyleri olan Kürt Canpolatzadeler ve çevrelerindeki aşiretler de önceleri Adeviyye tarikatına mensup imiş.

Şeyh Sahar''dan sonra ise onun yerine, Laleş''teki zâviyede oğlu Adiy Bin Sahar Bin Sahar BinMüsafir postnişîn olup uzun süre bu vazifede bulunur.

Yezidilik yaklaşık 14. Yüzyılın ikinci yarısına kadar Adeviyye Tarikatı olarak devam eder. Şeyh Adiy Bin Müsafir''in son dönemlerde tesdbit edilen "İ''tikâdu Ehlis''-Sunne Ve''l-Cemâa" adlı eseri başta olmak üzere tüm kaynaklara bakıldığında, bu tarikatın koyu Sünni-Hanbeli ve Şialığı sert eleştiren bir yapıya sahip olduğu gözlemlenebilmektedir. Hakkari''de 669/1271 tarihinde Adeviyye tarikatına mensup, Yusuf Bin Muhammed Bin Yusuf tarafından istinsah edilmiş olan ve Adiy Bin Müsafir''in adını zikrettiğimiz eserini de içeren çeşitli eserlerden oluşan mecmuâ, bu tarikatın temel inanç yapısını detaylı bir biçimde ortaya koymaktadır. (Bkz. Adiy Bin Müsafir, 669/1271. İ''tikâdu Ehli''Sunneti Ve''l-Cemâa Ve diğer eserler, İstinsah: Yusuf Bin Muhammed Bin Yusuf El-Hakkârî, Şehid Ali Paşa (Süleymaniye) Kütüphanesi No:2763''te, Mecmuâ)

14. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren ise Adeviyye tarikatının özellikle Kürt bölgelerinde ciddi bir değişime uğrayıp, yaklaşık 70-80 yıl gibi bir zaman içerisinde bugünkü Yezîdîlik dediğimiz farklı ve ezoterik/bâtınî bir din anlayışına, inanca dönüştüğü tesbit edilebilmektedir. Bu dönüşümün bu dönemde Şeyh Hasan adlı şeyh döneminde olduğu rivayet edilse de bu konuda kesin bir tesbitte bulunamıyoruz. Ancak, bu ezoterik/bâtınî dönüşüm sürecinde Tapınak şövalyelerinin ve bunların Hristiyan misyoner grupları içinde yer alan unsurlarının etkin olduğuna ilişkin ipuçlarına rastlanılmaktadır

(Bkz. Nebhânî, Yusuf bin İsmail, 2001. Câmi''u Kerâmâti''l-Evliyâ, Cilt.1-2. Tahkîk: İbrahim Utve İvaz, Merkez-i Ehl-i Sünnet Ve Berekât-ı Rızâ, Gücerat-Hindistan; Doskî, Enes Muhammed Şerîf, 2002. Etbâ''u Eş-Şeyh ''Adiy bin Müsâfir El-Hekkârî, Mine''l-''Adeviyye İla''l-Yezîdiyye, Matbaatu Havâr, Dohuk-Irak; Lescot, Roger, 2001. Yezîdîler, Çeviren: Ayşe Meral, Avesta Yayınları, İstanbul)

Bu konuya devam edeceğiz.