Musk’ın hayali; 20 yıl içinde çalışma isteğe bağlı olacak

Milton Freidman elinde silgili bir kurşun kalemi tutar ve şöyle der;

“Şu kurşun kaleme bakın. Dünyada bu kalemi tek başına yapabilecek bir insan yok. Abartıyor muyum? Hiç sanmıyorum. Kalemin tahta kısmı bildiğim kadarıyla Washington Eyaletinde kesilen bir ağaçtan geliyor. Bu ağacı kesebilmek için bir testereye, testere için çeliğe çelik için ise demire ihtiyacınız var.

Kalemin ortasındaki siyah şeye kurşun diyoruz. Aslında o bir grafit. Onun nereden geldiğinden emin değilim. Muhtemelen Güney Amerika’daki madenlerden gelmiştir. Kalemin üstündeki silgi ise kauçuktan yapılmıştır. Yüksek ihtimalle Malezya’daki ağaçlardan elde edilmiştir. Bu ağaçlar Malezya orjinli değil. Bir iş adamı tarafından İngiliz hükümetinin yardımıyla Güney Amerika’dan ithal edildi.

Silgiyi kuşatan demir kısmın nereden geldiği hakkında bir fikrim yok. Bu sarı boyanın ya da siyah çizgilerin boyasının ya da bu boyaları tutan yapıştırıcının nereden geldiğini bilmiyorum. Aslında binlerce insan birbirleriyle iş birliği yaparak bu kalemi ürettiler.

Bu kalem ayni dili konuşmayan farklı dini inançlara sahip olan belki de tanışsalar birbirlerinden nefret edecek olan insanlar tarafından üretildi.

Herhangi bir dükkâna gidip kalemi satın aldığınızda kendinize ait birkaç dakikayı bu kalemi üreten binlerce işçinin saniyeleri ile takas etmiş olursunuz.

Peki, insanları iş birliği yaptırıp onları bu kalemi üretmeye ikna eden şey neydi?

Bu kalem bürokratik devlet rejiminin kalem üretilmesi ile emir vermesi ile değil fiyat sisteminin büyüsü ile oluştu.

Onca insanın iş birliği yaparak bu kalemi sizlerin en iyi fiyatla satın almasını sağlayan şey fiyat sistemidir.

Sadece ürünlerin verimli bir şekilde temin edilebilmesi için değil aynı zamanda farklı insanların bir arada ahenk ve barış içinde yaşayabilmeleri ve işbirliği yapabilmeleri içinde önemlidir.”

***

Milton Friedman (31 Temmuz 1912 – 16 Kasım 2006), tüketim analizi, para tarihi ve teorisi ile istikrar politikalarının karmaşıklığı üzerine yaptığı araştırmalar nedeniyle 1976’da Nobel Ekonomi Ödülü almış Amerikalı bir ekonomist ve istatistikçi.

Friedman, bugünün küreselleşen ekonomik sistemini silgili bir kurşun kalem örneğiyle anlatmış.

1980’lerde Başkan Ronald Reagan ve İngiliz Başbakanı Margaret Thatcher’ın danışmanı olan Friedman, serbest piyasa (laissez-faire) kapitalizminin insan özgürlüğünü en üst düzeye çıkarmanın en iyi ve tek yolu olduğuna inanarak asgari devlet müdahalesini savunuyor.

Friedman’ın savunduğu serbest piyasa ekonomisine biz de inanıyoruz ama ne yazık ki serbest piyasa serbest değil, küresel dev şirketler tarafından yönetilen, kuralları güçlülerin belirlediği bir piyasa.

Ünlü ekonomist Milton Friedman şirketlerin tek sosyal sorumluluğunun kârını artırmak olduğunu savunan bir kapitalist.

Bir şirketin tek sosyal sorumluluğunun karını artırmak olduğunu kabul eden ve buna göre hareket eden sistemdeki zihniyetin hakim olduğu bir ekonomik sistemden adalet beklenir mi?

Beklenmez.

Bu sistemde sosyal adalet aranır mı?

Aranmaz.

***

X’in (eski adıyla Twitter), Tesla’nın ve SpaceX’in patronu olan Elon Musk dünyanın en zengin insanı.

Kasım 2025’te Washington D.C.’de ABD–Suudi Arabistan Yatırım Forumu’nda şunları söylemiş; 10–20 yıl içinde, gelişmiş yapay zekâ ve insansı robotların yaygınlaşmasıyla birlikte çalışma “isteğe bağlı” olacak.

Bu dönüşüm uzun vadede parayı ve geleneksel ekonomik yapıları anlamsızlaştıracak.

Yapay zekâ destekli robotlar üretkenliği olağanüstü artırarak yoksulluğu ortadan kaldırabilecek.

Musk’ın gelecekte iş dünyası ile ilgili tahminleri soyut ve izaha muhtaç.

Robotların artmasıyla çalışmanın isteğe bağlı olması ne demek?

Çalışmak isteğe bağlı olduğunda insanlar geçimlerini nasıl sağlayacak?

Üretim bandından çıkan insanlar neyle geçinecek?

Ne kadarla geçinecek?

Yoksulluk nasıl ortadan kalkacak?

Sorular çok.

Cevaplarını yaşayarak öğreneceğiz.