Ermeni mezalimi türkülerde yaşar

Sevgisini, neşesini, yasını duasını şiirle, türküyle anlatan Türkler, 1915-1916 yıllarında yaşanan Ermeni Olayları için de ağıtlar yakmıştır. Ozanların ve halkın dilinden dökülen belge niteliğindeki sözleri bir araya getiren Ozan Ahmet Poyrazoğlu ile türküler üzerinden Ermeni katliamının detaylarını konuştuk. Türkülerde hem Türk subayları, kahramanları hem de Ermeni komitacılarının adları geçiyor. Bazı şehitlerin, ailelerin adı var. Ayrıca Kef İskelesi, Alaköy, Bardakçı, Zeve gibi yer isimleri de bulunuyor. İki taraf için de can yakan olayların sebepsiz yere başlamadığını yine bu türkülerden okuyoruz. Poyrazoğlu’nun anlattığı olaylar ve ortaya çıkardığı ağıtlar arasında en dikkat çekeni ise iki evladı gözleri önünde katledilen Ayşe Bacı.

KATLİAM AKLINI ALDI

Karakoyunlu Türkmeni olarak şiir söylemenin gelenekten geldiğine değinen Ozan, sülalesinde birçok derlemecinin olduğunu belirtiyor ve Ayşe Bacı’nın hikayesini şu şekilde naklediyor: “Rahmetli anam ağlaya ağlaya anlatırdı. Kara Yusuf Paşa Camii yanında, Ayşe Bacı’nın gözü önünde evlatları Ahmet ile Mahmut’u kesmişler. Bu olay kadının aklını almış ve evine girmeden sürekli gezip türkü söylemiş.” İşte o türküden bir bölüm:

TAŞNAK GELDİ SORUNLAR BAŞLADI

Ermeni Olaylarıyla ilgili anne babası başta olmak üzere büyüklerden dinlediklerini anlatan Ercişli Ozan, şöyle konuşuyor: “Bizim Ermenilerle hiçbir sorunumuz yoktu. En iyi komşularımız onlardı. Sanatkâr, temiz ve çalışkandılar. Folkloru ve gelenekleri güzeldi. Ama ne zamanki aralarına Taşnak’tan gelenler arasına girdi o zaman sorunlarımız başladı. Aldatılan kişiler onlara uydu. Asıl Ermeni halk uymadı onlara. Birden katliamlar başladı. Kars’tan katliama başladılar diye haber geldi. Dağda taşta kendilerine uymayan Ermenileri bile öldürüyorlarmış. Köyleri basıp kadın çocuk demeden kırmışlar. Ardahan, Kars, Iğdır, Kağızman, Erzurum, Ağrı, Van Gölü çevresi, Erciş, Ahlat gibi geniş bir bölgede katliam yapıyorlar.”

BİZİ ANCAK HALİL PAŞA KURTARIR

Türkülerin derlendiği kişi, yıl ve açıklamaların da kaynaklarda bulunduğuna dikkat çeken Ahmet Poyrazoğlu, çeşitli komutanların da kurtarıcı olarak beklendiğini söylüyor: “Enver Paşa’nın amcası Halil Paşa Van bölgesinde çok sevilir. Onun sayesinde Nuri Paşa önderliğinde Rusları Güney Azerbaycan’dan çıkarmışlar. Kutul Amare kahramanıdır. Ermeni katliamı başlayınca bizi ancak Halil Paşa kurtarır deniyor.” Aşık Mirze tarafından Halil Paşa için yazılan o türkü ise şöyle:

VAN GÖLÜ KIPKIRMIZI KESİLİYOR

Olayların başladığı dönemde Ermenilerin Van Gölü’nde gemicilik yaptığını hatırlatan Poyrazoğlu, katliamın bir başka boyutunu şu sözlerle anlatıyor: “Rusların geldiğini duyanlar iskelelere akın edip Van Gölü’nden karşıya geçmek istiyorlar. Ermeniler para karşılığında geleni karşıya geçiriyor. Ama aslında Ruslarla işbirliği yapmışlar. Gündüz külahlı gece silahlı yani. Kara yolu olmadığı için insanlar gölden geçmeye mecbur. Paraları alıp Tatvan’a götürüyoruz diye sefer yapıyorlar. Birkaç gün içinde Van Gölü kıpkırmızı kesiliyor. Boyunları kesilmiş cesetler kıyıya çıkmaya başlıyor.” Bu olay Ercişli Aşık Davut Telli’nin türküsünde şöyle geçiyor:

SEVDA TÜRKÜLERİ DE VAR

Gerçeklerin sadece belgelerle değil türkülerle de bilineceğine dikkat çeken Ozan, Aşık Serveri’nin sözlerine kendi düşüncelerini ekliyor:

Poyrazoğlu sözlerini şöyle noktalıyor: “Sözlerin tamamına baktığımızda derisi yüzülen mollalar, çocuk yaşlı demeden yapılan eziyetleri de okuyoruz. Canpolat beyden imdat isteyen, katliamcı komutanlar Hoço, Bogos, Karabet uğursuz olarak anılıyor, Alaköy, Zeve gibi yerleşim yerlerimizdeki zulümler anlatılıyor. Halkı camilere doldurmuşlar. Camışlara, mandalara bezir yağını sürmüşler. O hayvanları caminin içine atıp ateşe vermişler. Hem hayvan yanıyor hem de insanları eziyormuş. Sözlerde ayrıca geçiyor, Ermeni halkı tarafından değil fedailer tarafından yapıldığını söylüyorlar. Bütün Ermenileri demiyor yani. Halk değil, teröristler yaptı. Devletimiz bunları İngilizce, Fransızca olarak anlatmalı. Üniversiteler araştırma yapmalı. Asıl Ermeni halkı bize zulüm yapmadı. Biz onlarla barış içindeydik. 400-500 yıllık kardeşlik vardı. Birbirimizin düğününe giderdik, kız alır kız verirdik, Sarı Gelin gibi sevda türkülerimiz de var.”

Ozanlar gençlerle buluşmalı

Ozanlığı seven bir ailenin içinde büyüyen 68 yaşındaki Poyrazoğlu, annesini ustası olarak anıyor. Abileri ise Aşık Ummani ve Aşık Giryani mahlasıyla ozanlık yapmış. Kendisi de 1970’lerde aşıklık geleneğine başlayan Poyrazoğlu, bir yandan da eğitimini tamamlayıp öğretmen olmuş. “Mesleğim öğretmenlik sanatım aşıklık” diyen sanatçı, Ercişli Aşık Emrah’ın türküleriyle haşrolduğunu söylüyor. Yurtiçi ve yurtdışında birçok etkinliğe katılan, Murat Çobanoğlu, Şeref Taşlıova, Aşık Reyhani, Davut Sulari, Neşet Ertaş ile aynı sahneyi paylaşan, TRT Müzik’te program yapan sanatçı lebdeğmez, irticalen gibi aşık geleneğinin farklı dallarını da icra edebiliyor. Poyrazoğlu, “Güney Azerbaycan’a ve Türkiye’nin neresine gittiysem bir yaşlı insanımızı bulup ondan türkü dinledim. Birçok türkünün sahiplerini aradığını gördüm. İlerde Ozanlar’ı gençlerle buluşturmak istiyorum. Çünkü bu geleneğimiz usta çırak ilişkisiyle devam edebiliyor. Ozanlık merakı olan gençlerimizi gittiğim etkinliklerde görüyorum ancak gidecekleri yeri bilemiyorlar” diyor.