Nefes Yayınınevi’nce yakın zaman önce yayımlanan Samer Akkach imzalı Kozmoloji ve Mimari- İslam Geleneği ve Tasarım Süreci Üzerine Okumalar başlıklı kitabı alır almaz okumaya başladım. Bu kitabı yaklaşık 10 yıl önce İngilizce orijinalinden okumaya başlamış ama terminolojiye tam manasıyla hakim olamadığım için zorlanınca daha sonra okunacak kitapların arasına kaldırmıştım. Türkçe tercümesi Dr. Mimar Esin Tümer tarafından yapılınca bu kez aralıksız okuyabileceğim için mutlu oldum.
Bu eser halen çalışmalarını Avustralya Adelaide Üniversitesi’nde Mimarlık Tarihi ve Mimarlık kuramı alanında sürdüren Samer Akkach’ın bildiğim kadarıyla ilk kitabı. Yazarın halen Türkçe’ye çevrilmeyi bekleyen Letters of a Sufi Scholar [Bir Tasavvuf Aliminin Mektupları], Intimate Invocations: Al-Ghazzī’s Biography of ‘abd Al-Ghanī Al-Nābulusī (1641-1731) (Islamic History and Civilization) [Samimi Çağrılar: Al-Ghazzī›nin ‘abd Al-Ghanī Al-Nābulusā Biyografisi (1641-1731) (İslam Tarihi ve Medeniyeti)] ve ‘Abd al-Ghani al-Nabulusi: Islam and the Enlightenment [‘Abd al-Ghani al-Nabulusi: İslam ve Aydınlanma] başlıklı önemli eserleri mevcut.
Kozmoloji ve Mimari 4 ana bölümden oluşuyor: 1- Akla Dayalı Düzen Anlayışı 2- Metafizik Düzen 3- Kozmik Düzen 4- Mimari Düzen ve son söz olarak: Mimarlık ve Kozmik Habitat. Bu bölümlere gelmeden önce bizi kitaba hazırlayan bazı önemli metinler var. İlki kitabın takdimi. Ahmet Murat Özel imzasını taşıyan bir sayfalık metin bizi nasıl bir kitabın beklediğine dair ipuçları barındırıyor. Samer Akkach’ın Önsözü yazarın dünyasına ve geçmişine dair bilgiler aktararak ona dair son derece içten bilgiler aktarıyor. Şahsen çocukluğunda kar yağarken yaptığı “gözetleme” anektodunun yazarı anlamak için önemli olduğunu düşünüyorum. Nefes Yayınları Genel Yayın Yönetmeni Hasan Kerim Güç’ün sunuşu ise yayınevinin bu kitabı yayımlarken yaşadıkları ve teşekkürlerinden oluşuyor. Ve daha sonra bizi kitabın nüvesini oluşturan giriş kısmı bekliyor.
TÜRÜNÜN TEK ÖRNEĞİ
Kitap Türkçe literatürde benzeri olmayan bir yaklaşım sağladığı için son derece önemli. Türünün tek örneği. Uluslararası literatürde de yazarın giriş kısmında belirttiği gibi yapılan çalışmalar yok:
Mimariye atıfta bulunan İslami kaynakların birçoğunda mimarlıkla ilgili çelişkili bir yaklaşım da bulunuru. Bazen yolculuk içindeki bir olayda, bazen bir devlet adamının biyografisinde, mitlerde, anektodlarda, bazen de kutsalda veya bilimsel unsurların farklı izlerle işlenen mimari eylem sürekli çekim ve aynı anda uzaklaşma (ilgisiz kalma) şeklide açığa çıkar.
Bu alıntıdan da anlaşıldığı üzere tarih boyunca İslam dünyasında mimarlık üzerinde Orta Çağ İslami dünyasında bir kaynak bulunmuyor.
Samer Akkach var olmayan bu kaynakların peşine düşerek kozmolojik anlamların mimari eserlerdeki izdüşümlerinin izini sürüyor.
Yazar bu çalışmasında iki tarihi unsuru bir araya getiriyor: Metinler ve yapılı çerçeve. Ve kendisine amacını giriş bölümünde şu sözlerle açıklıyor: Mistik referanslar çerçevesinde metinler ve tasarımlar ile fikirlerin ve formların önemli bağlantıları hakkında bir okuma sunmak.
Bence Samer Akkach amacına ulaşıyor ve daha önce çalışılmamış bir alanda bize gerekli okuma biçimini sunuyor.
Kitapla alakalı beni rahatsız eden bazı unsurlar mevcut.
Çeviriye esas olan Kur’an-ı Kerim mealinin belirtilmemiş olması bunlardan bir tanesi, ayrıca ayet alıntılarında Türkçe literatürde yaygın olduğu üzere sure adının belirtmemiş olup kaçıncı sure olduğu şekildeki alıntılar da çeviride bence aksayan bir unsur. Son olarak dipnotlarda referans gösterilen eserlerin Türkçe tercümelerine yer verilebilmiş olsaydı çok daha isabetli olurdu. Bu hususların kitabın bütünlüğünü ve çevirisinde gösterilen özeni gölgelemeyecek nitelikte olduğunu da belirtmek isterim.
ÖNEMLİ BİLGİLER İÇERİYOR
Ülkemizde maalesef gelenek ve tasavvufi anlayış, yaşayış günlük hayatına itilmiş durumda. Günlük hayatta bizi en fazla ilgilendiren hususun mimari olduğu ise bir gerçek. Hayatımızın büyük çoğunluğunu mimari yapılarda geçiriyoruz. Önce evimiz var, işimiz, okulumuz. Bu yapılarda karşılaştığımız yaklaşımlar bizi hep bir yerlere hapsediyor, arkaplanında inanç dünyamıza dair çok az iz bulabiliyoruz. İşte bu kitap ülkemizin içinde bulunduğu bu açmaza dair önemli ipuçları, öneriler, düşünme biçimleri, dikkat önerileri sunduğu için son derece önemli.
Samer Akkach’ın Kozmoloji ve Mimarlık kitabı fakültelerde ders olarak okutulabilecek yetkinlikte lakin bu bölümlerde cumhuriyet tarihi boyunca bitirme projesi olarak camilere yok denecek kadar az yer veren üniversitelerden bunu beklemenin fazlasıyla naiflik olacağının da farkındayım. Ders olarak okutulmasa bile mimarlara ve mimarlığa kafa yoranlara bu kitabı tavsiye ederim. Seyyid Hüseyin Nasr’ın editörlüğünde yayımlanan bu kitap bence sadece mimarlara değil diğer sanat alanlarında çalışan sanatçılara ve onların öğreticilerine de önemli bilgiler sunuyor. İnşallah bu çevrelerin dikkatini çeker. Böylelikle daha yaşanası bir ülke arzumuza yaklaşmamıza yardımcı olur.
