Cumhuriyet tarihinin 7. referandumunda Cumhurbaşkanlığı sistemine geçip geçmeyeceğimizi oyluyoruz. Sonuçlar vatana, millete hayırlı olsun diyor ve bu özel günde referandum tarihimize hızlı bir bakış atmanın faydalı olacağına inanıyoruz.
Efendim, referandum kavramı siyasî hayatımıza 1961 Anayasası'yla girmiştir. Ancak ilginç olan nokta, bu anayasanın da bir referandumla kabul edilmiş olmasıydı! Biraz garipti ama Temmuz 1961 referandumu, referandumu getirecek olan 1961 Anayasasını doğurmuştu.
Peki bu ilk referandumda sandıktan nasıl bir sonuç çıktı dersiniz?
Yüzde 62 Evet, yüzde 38 Hayır çıkmıştı.
Darbecilerin onca tehdit ve baskılarına rağmen 9 Temmuz 1961'de yapılan referandumunda yüzde 40'a yakın Hayır oyu çıkmış ama sonuçta çoğunluk Evet dediği için Anayasa kabul edilmişti.
Bu arada en çok Hayır oyu veren il yüzde 58 ile Kütahya, en çok Evet diyen il ise –çok şaşırtıcı ama feodal yapısı nedeniyle anlaşılır sebeplerle- yüzde 98 ile Mardin olmuştu. Hayır diyen iller sıralaması en yüksekten başlayarak şöyle gerçekleşti:
Kütahya (58), Samsun (57), Manisa (56), Aydın (56), Bolu (55), Zonguldak (53), Bursa (53), Sakarya (53), Çorum (52), Denizli (51), İzmir (50,2), Muğla (49,2)…
Böylece referandumlar tarihimiz Evet ile başlamış oldu.
Bundan sonraki referandum için ise tam 21 yıl, 4 ay beklememiz gerekecekti.
12 Eylül 1981 askeri darbesi Türkiye'nin siyasî hayatına bir anayasayla müdahale edecekti.
Darbeden sonra Devlet Başkanı gibi kerameti kendinden menkul bir unvan alan Kenan Evren, aynı zamanda kendisini Cumhurbaşkanı seçtirecek Anayasa referandumunu 7 Kasım 1982 tarihinde yaptırdı. İlginç olan husus, ilk iki referandumumuz Anayasaların kabulüne tahsis edilmişti.
Sonuçta yüzde 91 oranında Evet'e karşılık, sadece yüzde 9 Hayır oyu çıkmış ve 1982 Anayasası kabul edilerek yürürlüğe girmişti.
1982 referandumunda en çok Hayır oyu veren iller 21 yıl öncekinın zıddına bu defa Güneydoğu bölgesine kaymış, başı ise yüzde 23,5 ile Bingöl çekmişti. Bingöl'ü yüzde 20 ile Diyarbakır, yüzde 17 ile Tunceli ve Hakkari takip ediyordu. Muş ve Elazığ yüzde 15 sınırında takılmıştı. Onların arkasından Mardin ve Bitlis (13), Siirt ve Ankara (12), Kocaeli, Konya ve İstanbul (11) geliyordu.
En yüksek Evet oyu ise yüzde 97 ile Kars ve bir puan altında Ağrı ve Bilecik'ten çıkmıştı. Onları Adıyaman, Tokat, Şanlıurfa ve Artvin (95) takip ediyordu.
Böylece bugün tam bir yamalı bohçaya dönen 82 Anayasası'na Evet demiş oluyorduk.
İlk iki referandumumuzda Evet demiştik. Peki 3. referandumda nasıl bir sonuç alınacaktı?
1982 Anayasası'nin geçici 4. maddesi eski siyasetçilere 5 ve 10'ar yıllık siyasi yasaklar getirmişti. Mesela Demirel, Ecevit, Erbakan ve Türkeş yasaklıydı. Partileri vardı ama siyasete giremiyorlardı. Yasakların kaldırılıp kaldırılmaması noktasında halka başvuruldu.
İlk referandumdan tam 21 yıl, 3 gün sonra gerçekleşen 1987 Anayasa değişikliği referandumunda sandıktan kıl payı da olsa Evet çıktı. 11 milyon 711 bin seçmen Evet, 11 milyon 636 bin seçmen ise Hayır demişti. Yüzde 49,8'e 50,1 ile yasaklar kaldırıldı. Yaklaşık 75 bin oy farkı ile 12 Eylül öncesindeki siyasetçilere siyasete dönüş yolu açıldı.
En çok Hayır oyu yüzde 71 ile Turgut Özal'ın memleketi Malatya'dan çıkarken en çok Evet oyu yüzde 78 ile Tunceli'den çıkacaktı. Malatya'yı Hayır'da Gümüşhane ve Yozgat (67) ile Kayseri (64) izlerken Tunceli'yi Evet'te izleyen iller Isparta (71), Mardin (67) ve Hakkari (63) olacaktı.
Siyasi yasakları kaldıran referandumun ertesinde, 25 Eylül 1988'de bir ilk gerçekleşti ve anayasanın 127. maddesineki yerel seçimlerin 1 yıl erkene alınıp alınmaması halka soruldu. Halk “Bu lüzumsuz işlerle beni neden meşgul ediyorsunuz?” dercesine yüzde 65 oranında Hayır dedi. Evet oyları yüzde 35'te kalmıştı. Bu Hayır ile sonuçlanan tek referandum olarak tarihe geçecekti.
Bu referandumda Hayır'ların başını çeken il yüzde 82 ile Tunceli olurken en çok Evet diyen il de yüzde 58 ile Malatya idi. Her iki ilin oylarını ne kadar bilinçli kullandıkları, bundan sonraki referandumların sonuçları takip edince anlaşılıyor…
Bundan sonra Ak Parti referandumları dönemi başladı.
21 Ekim 2007 tarihinde yapılan 5. referandumda halka Cumhurbaşkanının halk tarafından ve 5+5 sistemiyle seçilip seçilmeyeceği soruldu.
Cevap, bu defa da Evet oldu. Hem de yüzde 69 gibi rekor sayılabilecek bir oyla. Hayır diyenlerin oranı ise yüzde 31'de kaldı.
Böylece bugün oylanacak olan Cumhurbaşkanlığı Sistemi'nin temeli 10 yıl öncesinden atılmış oluyordu.
2007 halk oylamasında en çok Hayır veren il yüzde 65 ile Tunceli olurken en fazla Evet oyu veren il ise yüzde 95 ile Bingöl olacaktı.
Nihayet bundan yedi yıl önce sandık başına 82 Anayasası'nın 26 maddesi üzerinde değişiklik için gittik.
12 Eylül 2010 tarihinde gerçekleştirilen referandumda halkın yüzde 58'i Evet dedi, Hayır oyları ise yüzde 42'de kaldı.
Bundan önce olduğu gibi sandıktan en çok Hayır çıkaran il yüzde 81 ile Tunceli oldu. Onu Kırklareli ve Edirne (74) ile Muğla (69) takip etti. En çok Evet veren il ise yüzde 96 ile Ağrı oldu. Ağrı'dan sonra yüzde 95 ile Bingöl, Siirt ve Batman, 94 ile Van, Şanlıurfa, Hakkari ve Diyarbakır en çok Evet diyen iller oldu.
Referandumlar bitti ama bu arada bir referandumun da kıyısından dönüldüğünü belirtelim.
2001 yılında Anayasanın “Başlangıç” metni ile 33 maddesinde değişiklik yapan kanun TBMM'de kabul edilince 10. Cumhurbaşkanı Ahmet Necdet Sezer sadece bir maddeye takıldığı için milletvekillerinin ödenek ve yolluklarına dair 27. maddenin referanduma sunulmasına karar vermişti.
TBMM derhal harekete geçerek yasanın 27. maddesiyle ilgili yeni bir anayasa değişikliğine gitti. Böylece Sezer'in bu gereksiz referandum külfetinden kıl payı kurtulmuş olduk.
Lüzumlu veya lüzumsuz, olumlu veya olumsuz, 6 referandum geçirdik bugüne kadar. 5 kere Evet, 1 kere Hayır dedik. Bakalım bu akşam sonuç nasıl tecelli edecek?
