Uluslararası İlişkiler Analizler Merkezi / Bakü
Türk Devletleri Teşkilatı`nın (TDT) kurucu ve aktif üyelerinden Kazakistan`da gaz fiyatlarının yükselmesi ile ortaya çıkan gösterilere Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü`nün (KGAÖ) müdahale etmesi TDT rolünün ve geleceğinin tartışılmasına neden oldu. Tartışmaların odak noktası TDT`nin olaylarda pasif rol alması, “rakip teşkilat” KGAÖ`nün aktif rol alması ve hatta KGAÖ`nun TDT`nin giderek artan gücünün önünün kesilmesi yönünde olmuştur. Azerbaycan`ın Karabağ zaferi ile TDT`nin Kafkasya ve Orta Asya`da etkisinin arttığını, Kazakistan olayları ile etkisinin zayıfladığını düşünenler de vardır.
Kazakistan’da başlayan protestolar sonucu göstericilerin taleplerinin karşılanması konusunda tavizkar davranan fakat göstericilerin şiddet kullanması üzerine sert önlemler alan Kazakistan hükümeti, yaşananları dış destekli radikallerin ve teröristlerin silahlı başkaldırısı olarak ilan etti. Hükümet, KGAÖ davet edilmesinin nedenini ise teröristlerle mücadele etmek olarak açıkladı. KGAÖ`nün dönem Başkanı, Ermenistan Başbakanı, Nikol Paşinyan da müdahalenin nedenini, Kazakistan Cumhuriyeti`nin ulusal güvenliği ve egemenliğine karşı dışardan yönelen bir saldırı olarak ifade etmişti. KGAÖ, Kazakistan hükümetinin daveti ile olaylara müdahale etti ve onun talebi ile kısa sürede ülkeden çıktı.TDT ise bir askeri-güvenlik örgütü olmadığı için müdahale aracı da bulunmamaktadır. Dolayısıyla Kazakistan Hükümeti tarafından bu anlamda bir davet almamıştır.
Öte yandan, KGAÖ bir dış müdahale olarak görüldüğü için ülkede ciddi şekilde eleştirildi. Bazı uzmanlara göre, KGAÖ`nün Kazakistan`dan beklenenin aksine daha erken çıkmasının nedeni halkın örgüte yönelik artan tepkisi idi. Dolayısıyla, dışardan müdahale konusu, bir örgüt için üstünlük değil, aksine imajının zarar görmesidir.
TDT özellikle iki konuda doğru bir strateji izledi. Hem Kazakistan hükümeti ile halkı arasına girmeyerek, Kazakistan`ın istikrarından yana olduğunu gösterdi hem de KGAÖ ile karşı-karşıya gelecek açıklamalardan uzak durdu.
TDT “politik” bir teşkilat olarak, Kazakistan olayları konusunda aktif bir tutum içerisindeydi. Genel sekreterlikten üye devletlere kadar ortak bir tavır sergilediler. 6 Ocak’ta, TDT`nin dönem Başkanı olarak Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan TDT’ye üye devletlerin Cumhurbaşkanlarıyla ve Kazakistan Cumhurbaşkanı Cömert Tokayev’le telefon görüşmesi gerçekleştirdi. Aynı gün, TDT’den yapılan açıklamada Kazakistan’la güçlü dayanışma ifade edilerek, Kazakistan hükümeti ve halkına ihtiyaç duymaları halinde her türlü desteği vermeye hazır olunduğu beyan edilmiştir.
7 Ocak’ta, TDT Genel Sekreteri Bağdad Amreyev, Kazakistan Dışişleri Bakanı Muhtar Tleuberdi ile telefonla görüşerek, bu desteği yinelemiştir fakat Kazakistan hükumeti bir talepte bulunmamıştır. Bu konuda en önemli gelişmelerden biri 11 Ocak’ta TDT üye ülkeleri dışişleri bakanlarının video konferans yöntemiyle Kazakistan konulu olağanüstü toplanması oldu. Toplantının sonunda yayımlanan ortak bildiride, Kazakistan’a ve onun kardeş halkına olan güçlü desteklerini ve dayanışmalarını teyit ederek; insan hayatını tehlikeye atan, kamu düzenini bozan, mala zarar veren şiddet eylemlerini ve vandalizmi kınadı. Kazakistan Hükümetinin, anayasal düzeni yıkmayı amaçlayan teröristlere, radikallere, aşırıcılara ve suçlulara karşı yürüttüğü terörle mücadele harekatını da desteklediğini duyurdu.
Kabul edilen bildiriyle, Kazakistan’ın önerisi ile hazırlanan Türk Dünyası Vizyonu 2040 belgesinin, ulusal ve uluslararası sınamalar karşısında eşgüdüm, işbirliği ve karşılıklı yardım için bir rehber niteliğinde olduğuna dikkat çekilmiş, Kazakistan’ın TDT ile bundan sonra da işbirliğinin devamını arzuladığı gösterilmiş oldu. Bildiride mevcut krizin üstesinden gelinmesi için ihtiyaç duyulacak şekilde Kazakistan halkının ve Hükümetinin desteklenmesine hazır olunduğu da yer aldı.
Kısacası, Kazakistan’da yaşanan olaylar süresince TDT; Kazakistan’da anayasal düzenin korunmasına, Kazak hükümeti ile halkı arasında güvenin sağlanmasına, Cumhurbaşkanı Tokayev’e ve Kazakistan’da gerçekleştirilecek ekonomik ve politik reformlara destek verilmesine ve Kazakistan hükümetinin talebi halinde teknik bilgi ve tecrübe paylaşımına yönelik önemli mesajlar verdi.
TDT’ye üye devletlerin bulunduğu bölgede radikalizm ve terörizm tehlikesi varsa bu, TDT’nin geleceğine bir tehlike oluşturmaktadır. Çünkü, TDT kendi istikrarını koruyamaz ve güvenliğini sağlayamazsa kültürel, politik ve ekonomik faaliyetlerini de gerçekleştiremez, zamanla işlevselliğini kaybeder. Nitekim, Kazakistan gibi bir devlet iç sorunlarla tek başına baş edemiyorsa o zaman, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun TDT Dışişleri Bakanları olağandışı toplantısının açılış konuşmasında söylediği gibi bundan sonra üye devletlerin güvenlik güçleri ve istihbarat organları arasında daha yakın ve ciddi bir işbirliğine ihtiyaç vardır.
Öte yandan, Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev yaptığı açıklamalarda ülkede ekonomik-politik reformlar yapacağının mesajını vermektedir. Kazakistan’da reformların yapılması noktasında TDT üzerine bundan sonraki süreçte ciddi görevler düşebilir ve TDT yumuşak gücünü bundan sonraki süreçte konuşturabilir.
