Prof. Dr. Ömür Ceylan: Bu kitabın hazırlığı bir ömür sürdü

Bazı kitaplar vardır, her zaman aranmalarına rağmen bir türlü yeni baskıları yapılmaz. İşte böyle bir kitaptı Vasfi Mahir Kocatürk'ün Büyük Türk Edebiyatı Tarihi adlı dev eseri. Geçtiğimiz günlerde İKÜ Yayınevi tarafından yayınlanan eseri neşre hazırlayan Kültür Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Ömür Ceylan ile konuştuk.

Kültür Üniversitesi olarak Vasfi Mahir Kocatürk'ün Büyük Türk Edebiyatı Tarihi'ni neredeyse yarım asır sonra yayınlamak nereden aklınıza geldi?

Vasfi Mahir Kocatürk, 1940'lı yılların başında Eskişehir Lisesi'nde üniversitemizin Mütevelli Heyet Kurucu Onursal Başkanı Fahamettin Akıngüç'ün hocası olmuş. Sayın Akıngüç merhum hocasına şükran borcunu bir nebze olsun ödemek için bu eseri yeniden basmak istedi. Neredeyse yarım asırdır baskısı yapılmayan ve ulaşılması çok zor, nadir kitap sınıfına giren Büyük Türk Edebiyatı Tarihi'ni yeniden yayınlamak için 2012 yılında çalışmalara başladık. İlk baskısı 1964, ikinci baskısı 1970'te yayınlanan bu kitabı yayına hazırlayan oğlu Prof. Utkan Kocatürk'le bir araya geldik ve uzun bir hazırlık devresinden sonra nihayet okuyucu ile buluşturduk. Ne yazık ki Prof. Dr. Utkan Kocatürk'ün ömrü, bu neşri görmeye vefa etmedi.

Türk edebiyatı tarihi yazımı ne zaman başlıyor?

19. yüzyılda Batı ve Batı edebiyatlarıyla kurulan temas, edebiyatımızdaki dil, içerik, ölçü, tür, şekil vb. konuları alabildiğine tartışmaya açtığı gibi, “bir edebiyat tarihi ihtiyacı"nın belirginleşmesine de katkı sağlıyor. Ziya Paşa'nın Harabat, Ebuzziya Tevfik'in Numune-i Edebiyatı-ı Osmaniye, Recaizade Mahmud Ekrem'in Kudemadan Birkaç Şair ve Muallim Naci'nin Osmanlı Şairleri adlı eserleriyle belli bir olgunluğa ulaşan edebiyat tarihi ihtiyacı bu asrın sonuna doğru meyvesini verir ve “edebiyat tarihi/tarih-i edebiyat" ibaresi bulunan ilk Türkçe eser Abdülhalim Memduh'un kaleminden çıkar: Tarih-i Edebiyat-ı Osmaniye.

Tabii Türk edebiyatı tarihçiliğinde dönüm noktası olan isim Mehmet Fuat Köprülü'dür. Onun Türk Edebiyatı Tarihi adlı eseriyle ortaya koyduğu tasnif ve yaklaşım kendisinden sonra bir “Köprülü ekolü" oluşturacak kadar benimsenir. Köprülü ile beraber artık İslamiyet öncesi devirler Türk edebiyatı tarihinin doğal bir parçası haline geldiği gibi dil, Anadolu Türkçesi ve coğrafya Osmanlı ile sınırlı değildir.

Vasfi Mahir Kocatürk'ü daha ziyade “Yedi Meşaleciler"den biri olarak biliyoruz. Edebiyat tarihçiliği biraz arka planda kalıyor galiba. Diğer edebiyat tarihlerine kıyasla bu eseri farklı kılan hususiyetler nelerdir?

Köprülü'nün yaklaşımının benimsenip geliştirilmeye başlandığı dönemde verilen bir eser Büyük Türk Edebiyatı Tarihi. Mülkiye mezunu olmasına karşın ömrünü eğitime ve araştırmaya adamış biri Vasfi Mahir Kocatürk. Hazırlık safhalarının neredeyse bir ömre yayılan eserinin yayınlandığını göremiyor maalesef. Kocatürk öncelikle bütün gayret ve dikkatini “Türkiye Edebiyatı" dediği Anadolu sahasına yoğunlaştırıyor. Bunun nedeni de Müslümanlıktan önceki devirlerle Azeri ve Çağatay sahası eserlerinin kendisi için ulaşılması çok güç malzemeler olduğunu düşünmesidir. Tanzimat, Edebiyat-ı Cedide, Fecr-i Ati ve Milli Edebiyat dönemlerini tür ve eser merkezli tasnife tabii tutarak inceliyor. Mesela diğer edebiyat tarihçilerinden farklı olarak “Modern Türk edebiyatı" tabirini Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatı için kullanır. Sanatkarların biyografilerini metne dahil etmeden dipnotlarla ve son derece sınırlı biçimde veren Kocatürk titiz ve detaylı olarak incelediği eserlerden hareketle metnin ve yazarının önce kendi çağı içindeki yerini, daha sonra da edebiyat tarihinin bütünü içerisindeki mevkiini tespit eder.

Ele aldığı eserin önemi ile orantılı miktarda özgün miktarda özgün örnekler vermek, kimi zaman anlatı türü eserlerin konusunu özetlemek ve muhakkak benzer veya yakın metinlerle karşılaştırarak eser ve yazarı/şairi hakkında hükümler çıkarmak; Büyük Türk Edebiyatı Tarihi'ni diğerlerinden ayırır.

Vasfi Mahir Kocatürk, 1935'ten sonra şiiri tam olarak bırakmamakla birlikte Türk tarih ve edebiyatı ile ilgili araştırmalar yapmaya başlamış. Amacı büyük bir Türk edebiyatı tarihi yazmak. Bunun için 20 sene boyunca çalışmış. Pek çok kütüphaneyi gezmiş, yazma ve basma yüzlerce eseri tetkik etmiş. Ayrıca özel kütüphanelerde bulunan pek çok kitaba da ulaşmaya gayret ettiğini biliyoruz.

Ankara, Edirne, Kastamonu, Malatya ve Eskişehir liselerinde edebiyat öğretmeni ve son iki lisede müdür olarak vazife görmüştür. 1944'te İstanbul'a yerleşerek Haydarpaşa Lisesi'nde edebiyat öğretmenliği ve Darüşşafaka Lisesi'nde müdürlük yapmıştır. 1948'de maarif müfettişliğine getirilmiş. Emekli olduktan sonra hemen bütün hayatını okuyup yazmakla geçirmiş, son senelerini de hazırlamakta olduğu Türk Edebiyatı Tarihi ile geçirmiştir.

Kitaba cildi, şömizi ve tasarımıyla büyük bir itina gösterildiği açık… Eseri yayına hazırlarken ne gibi tasarruflarda ya da katkılarda bulundunuz?

Biz bu baskıda ilk baskısına göre hacim ve içerik olarak zenginleştirilmiş 2. baskıyı esas aldık. Özgün alıntılarda karşılaşılan ve yazardan kaynaklanmayan aktarım hatalarını elden geldiğince gidermeye çalıştık. Yazım birliği sağladık. Tabii kitaptaki görselleri de güncelledik. 2. baskıdaki görsel tercihlerine büyük ölçüde uymaya çalıştık. Özellikle söylemek isterim ki, eserin adına, kapsamına, akışına, bölümlendirilmesine, yazarların cümlelerine ve yorumlarına kesinlikle hiçbir müdahalede bulunulmamıştır.