Yeni Ortadoğu tablosu

Suriye devlet başkanı Hafız Esad öldü. Ortadoğu ve Kuzey Afrika''yı kapsayan geniş coğrafyada, Fas ve Ürdün krallarının ardından, son yıllarda karşılaşılan üçüncü yaprak dökümü bu. Bir zamanlar ''darbe kuşağı'' olarak bilinirdi bu coğrafya, şimdi ise ''yaşlı liderler kuşağı'' görüntüsünde; doğal ömrünü tamamlayan lider siyaset sahnesinden çekiliyor... Yerinden oynayan taşlar bir süre sonra yepyeni bir ''Ortadoğu tablosu'' ortaya çıkartırsa şaşmamak gerekiyor.

Ortadoğu, bölge olarak, Irak''ın Kuveyt''i işgaliyle başlayan ''Körfez bunalımı'' sonrasında gücünü büyük çapta yitirdi. Bunalım öncesinde dünya siyasetinin önemli aktörlerinden sayılan bazı ülkelerin bugün esamesi bile okunmuyor. Dünya sistemi açısından, bölge ülkelerinin değeri, İsrail ile Araplar arasında tamamlanması beklenen ''barışı'' etkileme gücüyle irtibatlı. Şam, bu sebeple, dünya liderlerinin uğrağıydı; başka hiçbir ülke Suriye kadar Amerikalı konuk ağırlamadı sözgelimi, Bill Clinton''un en sık görüştüğü liderlerden biriydi Hafız Esad...

Suriye, bölgede, cirminden fazla ağırlığı bulunan bir ülke; bunu, büyük çapta, Hafız Esad''ın ''devletler oyunu'' becerisine borçlu olduğuna da kuşku yok. Meşruiyetini İsrail''in ''düşman'' olarak bölgedeki varlığına dayandırır Esad rejimi; buna karşılık, başta olduğu süre içerisinde, Esad, 1973 Arap-İsrail Savaşı''ndaki sınırlı katılım dışında, İsrail''e ''düşmanlık'' sayılabilecek bir girişimde bulunmadı. Oysa, Lübnan''a asker gönderdiği gibi, bir ara Irak karşıtı, son yıllarda da Türkiye''yi hedef alan örgütlere destek verdi.

Hayatının son demleri iki konudaki gelişmeler üzerinde yoğunlaşarak geçti Hafız Esad''ın: Biri, dünya sisteminin zorladığı ''barış sürecine katılma''; diğeri de hassas bir denge üzerine oturan rejimin kendisinden sonra sarsılmadan devamını sağlama...

İsrail ile Suriye heyetlerinin dünyanın değişik köşelerinde ''gizlice'' buluştukları, Suriyeli üst düzey yetkililerin çeşitli platformlarda İsrailli mukabilleriyle görüştükleri biliniyor... ''Barış sürecine katılma'' hazırlıkları Esad''ın ölümü öncesinde sürüyordu.

Zor olan, Esad sonrasında yönetimin değişmeden devamını sağlama konusuydu. Bölge liderleri, ölene kadar yönetimi ellerinden bırakmaya yanaşmıyorlar; oluşturdukları dengeler olağanüstü kırılgan olduğundan etkilerinin ölümlerinden sonra da kesilmemesini sağlama çabası içine giriyorlar. Suriye, son on yıl içerisinde, ''saray içi kavga'' diye özetlenebilecek çalkantılara sahne oldu. Esad''ın, kardeşleri ve oğulları arasında tercihte zorlandığı, Lâzikiyye kökenli ''Esad klanı'' dışındaki güç odaklarının bir kenarda sessizce bekledikleri biliniyor. Sağlığının iyice bozulduğu son aylarda, İngiltere''de eğitim görmüş oğlu Beşşar''ı liderliğe hazırladığı fark ediliyordu Esad''ın. Şimdi de beklenen, Beşşar Esad''ın babasının boşalttığı cumhurbaşkanlığı koltuğuna oturması...

Krallık olmayan, makamlara seçimle gelinen bir ülkede yönetimin babadan oğula geçmesi ilk bakışta yadırganabilir; ancak Suriye açısından bunu doğal karşılamak gerekiyor. Esad, bir ''azınlık'' yönetimini, girift ilişkiler ve acımasız tedbirlerle 30 yıl ayakta tutmayı bildi; seçim sonuçlarını ise birbiri içine geçmiş mekanizmalarla garanti etti. Her yedi yılda bir sandık başına gidenlerin neredeyse bütünü, rakipsiz olarak karşılarına çıkan ona oy verdiler. Esad''ın mirası olan mekanizmalar, kendisi için anayasa değiştirme hazırlığı yapılan oğlu Beşşar''ın cumhurbaşkanlığına yükselmesini de sağlayacaktır...

"Kuveyt''i kurtarma" amaçlı Körfez Savaşı, bazılarının beklentilerinin aksine, bölgede demokrasinin önünü açmadı. Kitlelerin katılımı önündeki engeller, hemen her ülkede, eskisinden daha güçlü şimdi. Suriye''de de liderin ölümü yeni bir tercih imkânı sunmuyor kitlelere...

Yaşlı liderlerin ortadan çekilmesi, her şeye rağmen, ''Ortadoğu tablosu''nu bir süre sonra bütünüyle farklı bir hale getirecektir...