Bayıldığım bir ampül meseli var. “Yanmış bir ampülü değiştirmek için kaç Çinli lazım?” En az üç. Biri yeni ampülü takmak, diğer ikisi de yanmış ampüle bir ihraç pazarı bulmak için! Peki kaç Japon lazım? Yüz. Biri ampülü değiştirmek, 99''u da onunla bu tecrübeyi paylaşıp kâra geçmek için!
Tecrübelerimizi paylaşmıyoruz; gözlemlerimizi yeni kuşaklara aktarmıyoruz. Bereket, arada bir bu çizgiden sapmalar oluyor da, önemli iş veya devlet adamlarının başarı sırlarını kısmen yakalayabiliyoruz. Can Kıraç bu az sayıdaki istisnalardan biri. Hayatının 41 yılını Koç Topluluğuna adamış bir profesyonel. Okumaya, düşünmeye, yazmaya çok eğilimli bir insan. Bu haliyle nasıl 41 yıl sistemli çalışmaya tahammül etmiş, anlamak zor!
Bu tür insanların iyi yanı, bir takım gözlemlerini kamuoyuyla paylaşmaları. Can Kıraç, web sitesi aracılığıyla birikimlerini toplumla paylaşıyor. Sitede yer alan 9 Şubat 2000 tarihli bir röportajda patronu Vehbi Koç hakkında çok dikkate değer tespitleri var. Bunların birkaç tanesine başlık uydurup aktarıyorum:
İnsandan faydalanmayı bil! Vehbi Koç''un çalışma temposu çok ilginçti. İnsanları son raddesine kadar kullanmayı hem iyi bilirdi, hem de bundan zevk alırdı. Cuma gecesi telefon eder, hafta sonu okumam için bir rapor gönderir, “oku, not hazırla” derdi. Veya Pazar sabahı 10''da çaya çağırırdı. Böylece zamanımın tamamını Koç''a veriyordum. Vehbi Bey, acımasızlık unsurunu yumuşatmış bir patrondu. İnsanları son raddesine kadar kullanma amacını onlara maddi imkânlar sağlayarak yumuşatmış, kamufle etmişti.
İnsanları önemse! Etkilendiğim diğer bir husus, sahip olduğu patronluk hissiydi. Genellikle kendi görüşlerini empoze etmezdi. Böyle yapacaksınız demezdi. Kendi fikrini bize bizim fikrimiz gibi aşılardı. Toplantının sonunda görürdük ki Vehbi Beyin önerisini kendi görüşümüz olarak savunur hale gelmişiz. O zaman alt dudağını sarkıtarak bıyık altından gülerdi.
Tek kulvarda koş! İnsanların birbirini etkilediğini kabul ediyorum. Fakat Vehbi Beye benzemek kolay değildir. Bunun için çok özveride bulunmak lazım. Vehbi Bey, hayatı boyunca tek kulvarda koştu, yalnızca iş hayatıyla alakası vardı. Tek hobisi çalışmaktı. Bu özelliği çok etkileyiciydi. Ama hiçbir zaman onun kadar çalışkan olmadım, olmak istemedim.
Toplanmayı öğren! Toplantılara hazırlıklı girme konusunda çok titizdi. İşle ilgili kararların mazisini araştırır, bilgili insanlarla görüşür, hiç ummadığımız insanlardan görüş isterdi. Biz toplantıda laf üretirdik, o toplantının sonunda bir sayfa not verir, alın okuyun bunu derdi. Okuduğumuz zaman konuştuklarımızın özetini ve bulamadığımız berrak sonucu görürdük. Son senelerimde toplantılara böyle girerek lüzumsuz konuşmaları önlemek imkanını buldum.
Kontrolü elden bırakma! Koç ilginç bir patrondu. Her üç ayda bir Koç topluluğunda otomobil şirketlerinin bilançolarını tartışırdık. Toplantılara Vehbi Bey de katılırdı. Servis istasyonları zarar ediyordu. Şirket bilançolarında zarar telafi ediliyor ve kâra geçiliyordu. Fakat Vehbi Bey ısrarla servislerin bilançolarını ayrı incelemek istiyordu. Zararı bizim gözümüze sokmak amacındaydı. Sonunda bir gün, bu ayrımın yapılmaması konusunda karar vermesi için ikna ettim. Üç ay sonra bir gündem geldi, servis istasyonları bilançolarını inceleyeceğiz diye. Yanına gidip, kararı unutmuşsunuz dedim. Vehbi Bey elini masaya vurdu: “Can Kıraç, mal canın yongasıdır. Ben o raporları istiyorum!” dedi. Affetmeyen tarafları vardı ve haklıydı. İşlerin nasıl gittiğini bilmeyen bir patronun yapacağı telkin ve yönlendirmeler etkisiz kalır.
Masraftan kaçın! Vehbi Bey takipçi bir patron olduğu için altı ayda bir şirketlerin ve holdingin masraf sonuçlarını incelerdi. Uçak masrafları yüksek çıkınca, üst düzey yöneticilerin birinci sınıfa uçtuklarını görmüş. Bizleri çağırdı, “bunu bir düzene sokmak lazım, Avrupa''ya uçuşlarda neden birinci sınıf uçuyorsunuz?” dedi. Rahmi Koç ve Suna Kıraç''a döndü. Sizlerin bunlara dikkat etmeniz gerek. Alile olarak hovardalık içine girerseniz, yanınızda çalışanlar “Biz niye bundan istifade etmiyoruz?” derler. Kötü örnek olmayın. Bunun hakkınız olduğunu göstermek için şunu vaat ediyorum: yıl sonunda primlerinizi hesap ederken, birinci sınıf-normal kısım arasındaki farkı primlerinize ilave ettireceğim dedi. Biz mutlu olduk, hem uyarı doğruydu hem primlerimiz artacaktı. Yıl sonunda primlerimizi bekledik. Farklar verilmemişti. Tabii üzerine su içtik.
Aile ile şirketi ayır! Vehbi Koç bir sistem geliştirdi. Sistemde iki yönetim var: Aile komitesi ve Holding yönetimi. Aile komitesinde temel konular konuşuluyor, görüş birliğine varılıyor. Ardından konu profesyonel kadroya “Biz aile olarak şöyle düşünüyoruz” diye sunularak öneri getiriliyor. Eğer profesyonel kadro, komitenin önerisini benimsemezse, nedenlerini aileyi temsil eden kişiye aktarıyor. Vehbi Koç aile komitesine damatlarını değil, kızlarını aldı. Rahmi Koç''un çocukları iş hayatına atıldıktan sonra komiteye alındılar. Ancak konuşma hakkı verilmedi. Onları yönetim kuruluna da konuşma hakkı vermeden davet etti. Meselelerin aile içinde ve aile ile profesyonel kadroların birleştiği yönetim kurullarında nasıl tartışıldığını görmelerini istedi. Yetişmeleri için imkan hazırladı. Aile bireylerinin profesyonel yöneticilerin önünde tartışmalarını engellemiş oldu.
Şöhretini lekeleme! Vehbi Koç, Koç Holding kurulduktan sonra aile fertlerinin şirketlerin günlük faaliyetlerinin dışında kalmasını istedi. Bunu yönetim politikalarına da soktu. Fakat bazen patron müdahale etmekten zevk alır. Çünkü patron patrondur. Vehbi Koç “Ben emekli oldum, işlere karışmıyorum” derken samimi değildi, işlere karışıyordu. Bazı konularda kendisini olayın dışına çekemiyordu. Şirketin çalışması Vehbi Koç''u ilgilendiriyordu, çünkü kendi ismiyle bütünleştiriyordu. Zaman zaman şu eleştiriyi yapmıştır: “Siz bu işi böyle uzaktan takip ediyorsunuz ama son müşteri bunu Koç olarak algılıyor. Koç ismine gereken dikkati göstermeniz lazım.”
