Doğal kaynaklardan düzenli ve önemli miktarda dış rant elde eden ülkeler
kabul edilmektedir. Daha çok
petrol zengini gelişmekte olan ülkeler
bu adı almaktadır.
Rantiye devletlerde
rantlar ekonomiye hakimdir.
Devlet gelirlerinin %40’tan fazlasının petrol ya da diğer dış kaynaklardan elde edilmesi ve GSYİH içindeki oranının yüksek olması gerekmektedir.
Devlet gelirlerinin büyük kısmı içerdeki üretim sürecinden değil, dış dünyadan
elde edilmektedir.
İşgücünün çok küçük bir bölümü rantın üretim sürecine dahil olurken,
söz konusu
rantın kullanım ya da dağıtım sürecine katılmaktadır.
Dış rantlar
doğrudan devletin elinde toplanmaktadır.
Rantiye devletin ekonomik anlamda tek ihtiyaç duyduğu şey harcama politikalarının belirlenmesidir.
Rantiye devletler özel bir yönetim tarzı benimser ve kamu hizmetlerinin finansmanını vergiye dayandıran devletlerden
farklı devlet–vatandaş ilişkisi
geliştirirler.
Devlet, özel sektörü kullanır
Rantın doğrudan devletin elinde toplanması kamu sektörünü hızlı şekilde büyütür. Sanayileşme kısıtlı, istihdam alanı düşük olduğundan vatandaşlar uzmanlaşma aranmadan kamu sektöründe istihdam edilir.
Rantiye devlet ülke ekonomisini kamu harcamalarıyla korumakta, rant yaratan sektör ile ekonominin diğer alanları arasında aracı olmaktadır.
Ekonomik faaliyetlerin büyük kısmı hükümetin vereceği izin, sözleşme, destek ve korumaya bağlıdır. Böylece rantiye ekonomilerde
devlet özel sektörü de kendi politik amaçları doğrultusunda kullanır.
Bağımlı, büyüyen bir bürokrasi
Rantiye devletin doğrudan üretim ve dağıtımda artan rolü kamu bürokrasinin işlev ve yapısını etkiler.
Devlet kurumları rant yaratan sektöre ve ondan elde edilen gelirin dağıtımına göre şekillenir.
İktidarın gücünü sağlamlaştıran rantlar bürokrasinin aşırı merkezileşmesi ve genişlemesine de neden olur.
Bürokratik düzen daha çok iktidara yakın kesimlerden teşkil edilir. Böylece
rantiye devlette rantçı kültür, yolsuzluk ve demokratik başarısızlık
kendini gösterir.
Rantlarla devletin ekonomideki ve toplum karşısındaki rolünün artması, rejimin istikrarını ve doğal olarak egemenliğini güçlendirmek için ihtiyaç duyduğu kaynakları arttırmaktadır.
Vergi, temsil ve demokrasi yok
Topluma çok az ya da hiç vergi yüklenmemesi rantiye devletin vatandaşlara karşı sorumluluğunu azaltarak siyasi gücünü yükseltir.
Vergiye ihtiyaç duymayan rantiye devlet, vatandaşlar karşısında özerklik elde etmektedir. Böylece yöneticiler siyasi süreç konusunda kamu baskısından muaf olur ve meşruiyet sorunu yaşamaz.
Kısacası rantiye devlette
anlayışı hakimdir.
Vergi vermeyen vatandaşların da siyasi temsil talebi düşüktür. Bu durum toplumun temsil ilişkisine zarar verir, politik mobilasyon kısıtlanır ve
demokrasinin gelişimi engellenir.
Böylece söz konusu ülkelerde
(varlık ya da yokluğu) önemini kaybeder.
Rantın dağıtımında sadakat önemli
Rantiye Devlet yönetimleri
sadık ve uysal bir toplum
yaratmayı amaçlar.
Bu yönetimlerde para,
yönetime bağlılığı maksimize
eden nihai kontrol aracıdır.
Devletin elinde toplanan gelirler,
de önünü açar.
Siyasi karar-alıcılar, emek ve
kendileriyle olan
ilişkiye göre rantın dağıtımını
gerçekleştirir.
Dağıtım; sadakat, yöneticiye yakınlık ve aile ilişkileri gibi siyasi kriterlere göre belirlenir.
Muhalefete hayat hakkı yok
Dağıtıcı politikalarla
mevcut
ya da kendisinden bağımsız sosyal grupların dönüşümünü engellemeye
Hükümet destekli partiler dışındaki siyasi partilerin faaliyetleri daha çok kültürel ya da ideolojik zeminde şekillenmektedir.
Yüksek rantlar devleti yönetenlerin
ya da
yeteneğini arttırmaktadır. Bu sayede
otoriter rejimin demokrasiye evrilmesi
kolayca
Muhalefetin temsili kurumlar aracılığı ile seçmenlerle zayıf bir ilişkiye girmesine izin verilirken, devlet yöneticilerinin istediği zaman söz konusu kurumları kaldırabilmesi de mümkün.
Yönetici kesim gelir aktığı sürece devleti kontrol etmekte ve dağıtıcı gücüyle kontrolünü pekiştirmektedir. Böylece
rantlar, uzun yıllar iktidarda kalmanın güvencesi olmaktadır.
Rantiye devlet ekonomik ve siyasi kalkınmaya zarar verir
Kısacası rantiye devlette, tüm rantlar dış dünyadan sağlanıp doğrudan yöneticinin elinde birikir, rantlar ekonomiye hakimdir ve çok az kişi rantın elde edilme sürecinde yer alır.
Bu sayede
(iktidarın)
iktisadi, siyasi ve toplumdaki nüfuzu artar.
Dış rantların doğası gereği ülkeyi siyasi, toplumsal ve ekonomik anlamda üretimden ziyade dağıtıma, demokrasi yerine otoriterliğe yönelterek
ekonomik ve siyasi kalkınmaya zarar
veren devlet yapıları ortaya çıkar.
Ortadoğu başta olmak üzere dünyanın muhtelif yerlerinde
doğal kaynak-petrol zengini,
otoriter aile yönetimlerinin hakimiyetinde, azınlık yapıların ülke zenginliğine hükmettiği ve özgürlük talepleri olmayan geniş halk kesimlerinin yönetime sadakatle bağlı olarak hayatiyetini sürdüren
(devletleri)
rantiye devlet penceresinden değerlendirmek gerekir.
