Başkanlık sistemi nedir? Referandum 2017 ne zaman?

Başkanlık sistemi nedir ve referandum 2017 ne zaman yapılacak? Vatandaşlar bu soruların cevaplarını merak ediyor. 18 maddelik anayasa değişikliğinin kabul edilmesinin ardından referandum ne zaman soruları sorulmaya başladı. Başbakan Binali Yıldırım ise referandum 2017 ile ilgili açıklamalarda bulundu. Peki başkanlık sistemi nedir?

Referandum, anayasa değişikliği, yasaların kabulü veya önemli devlet meselelerinde halkın yapılacak değişikliklere karşı iradesini belirlemek amacıyla yapılan oylamadır. Referandumda halka yapılacak değişikliğin istenip istenmediği sorulmaktadır ve çıkan oylama sonuçlarına göre de yapılması planlanan değişiklik yürürlüğe girer veya iptal edilir.

Hükümet Sözcüsü ve Başbakan Yardımcısı Numan Kurtulmuş referandum tarihi ile ilgili yaptığı açıklamada, "Eğer bu şekilde süreç devam ederse, anayasanın bütünüyle ilgili oylamayı da bitirdiğimiz takdirde Nisan ayının başında referanduma gidilir. 2 ya da 9 Nisan tarihleri gibi görünüyor şu anda ama Cumhurbaşkanımızın, Meclisin kararını ne zaman, ne şekilde onaylayacağı da bu süreci etkileyen bir husus" ifadelerine yer verdi.

AK Parti Genel Başkanı ve Başbakan Binali Yıldırım, anayasa değişikliği teklifinin referandum aralığında kabul edilerek yasalaşmasına ilişkin, "Artık karar milletimizindir. Milletin verdiği karar, başımız gözümüz üzerinedir. Anayasa değişikliğini gerçekleştirecek olan aziz Türk milletidir. Vekiller olarak bize verilen görevi yaptık. İşi asıl sahibine, millete tevdi ediyoruz." dedi.

Hükümet sistemi tartışmasının ana ekseni siyasi ve ekonomik gelişmeyi sağlamak açısından hangisinin daha uygun olduğu noktasına odaklanıyor. Parlamentonun içinden çıkan ve ona karşı sorumlu olan bir yürütme mi, yoksa halk tarafından seçilen ve yasama organından bağımsız olan bir yürütme mi?

ABD'de doğmuş bir hükümet sistemi olan başkanlığı, Latin Amerika ülkeleri ve diğer birçok devlet de örnek almıştır. Başkanlık sisteminin farklı tanımları bulunmakta. Bu sistemin başkanlık olarak nitelendirilmesinin en büyük sebebi başkana atfedilmiş olan geniş yetkilerdir. Yürütmenin başının doğrudan doğruya halk tarafından seçildiği ve görevde kalmak için yasamanın güvenine ihtiyaç duymadığı bu sistemde; yürütme tamamen yasamadan bağımsızdır. Başkanlık sisteminde yürütme organının tüm yetkilerini başkan kullanır. Yürütme politikalarının belirlenmesi ve bunların gerçekleştirilmesi konusunda her türlü yetki başkana aittir. Dolayısıyla, hükümetin siyasal sorumluluğu da başkana aittir. Başkanın yasa önerme ve bütçe hazırlama yetkileri yoktur, bu yetkiler parlamento tarafından kullanılır. Bakanlar, başkanın emrine tabi danışman durumundadırlar ve doğrudan başkan tarafından seçilirler. Başkanlık sisteminde bir kişi, aynı anda hem yasama organının hem de yürütme organının üyesi olamaz. Yasama organı yasaları yapar, başkan da yasalar çerçevesinde hükümet eder.

Bu genel açıklamalardan sonra, başkanlık sisteminin temel özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz:
-Yasama ve yürütme organları kesin olarak birbirinden ayrılmıştır.
- Başkan, doğrudan ya da dolaylı olarak halk tarafından seçilir.
- Yasama ve yürütme organları birbirinin varlığına son veremezler.
- Hükümeti kurmak ve idare etmek yetkisi başkana aittir.
- Başkan anayasal yetkilere ve sorumluluğa sahiptir.

Dünyada çoğu Amerika ve Afrika kıtalarında olmak üzere 67 ülkede başkanlık sistemi uygulanırken, bunlar arasında en dikkat çekenleri ABD ve İran. Yarı başkanlık sistemi ise aralarında Fransa ve Rusya'nın da bulunduğu 28 ülkede uygulanıyor. Ancak ülke yapılarından ötürü bu sistemlerde farklı uygulamalar var.

ABD, Afganistan, Angola, Belarus, Benin, Bolivya, Brezilya, Burundi, Çad, Kanada, Şili, Kolombiya, Comoros, Kongo Cumhuriyeti, Kosta Rika, Dominik Cumhuriyeti, Ekvator, El Salvador, Gambiya, Gana, Guatemala, Honduras, Endonezya, Liberya, Malavi, Maldivler, Meksika, Myanmar, Nikaragua, Nijerya, Palu, Panama, Paraguay, Filipinler, Sierra Leone, Güney Sudan, Sudan, Surinam, Uruguay, Venezuela, Zambia.

Başbakanlı başkanlıklar

Ermenistan, Belarus, Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti, Chad, Fildişi Sahilleri, Gine, Gabon, Mozambik, Namibya, Peru, Ruanda, Güney Kore, Sri Lanka, Tanzanya, Togo, Uganda, Özbekistan, Yemen.

Yarı başkanlık uygulananlar

Burkino Faso, Djibouti, Fransa, Gürcistan, Gine Bissau, Guyana, Haiti, Kenya, Kırgısiztan, Madagaskar, Mali, Moritanya, Moğalistan, Nijer, Filistin, Pakistan, Romanya, Senegal, Suriye, Tayvan, Tajikistan, Tunus, Ukrayna, Zimbabve, Sao Tome ve Principe Demokratik Cumhuriyeti

Başkanlık sisteminde, yürütme organı tek kişiden oluşur, o da başkandır. Başkanlık sisteminde, başkanın dışında sembolik bir devlet başkanlığı makamı yoktur. Başkan hem hükûmet hem de devlet başkanıdır. Başkan tarafından seçilen ve meclisçe onaylanan yardımcıları ise, bir kabine oluşturmazlar. Parlamenter sistemde yürütme organı ikili bir yapıdadır; bir tarafta sembolik yetkilerle donatılmış devlet başkanı, diğer tarafta ise başbakan ve bakanlardan oluşan bakanlar kurulu vardır.

Başkanlık sisteminde başkan doğrudan doğruya halk tarafından seçilmektedir. Başkan belirli bir süreliğine seçilir ve kural olarak görev süresi bitmeden görevden alınamaz. Parlamenter sistemde yürütmenin etkin kanadı olan bakanlar kurulu genellikle parlamento içerisinden çıkar. Devlet başkanı ise monarşilerde ırsi olarak, cumhuriyet rejimlerinde ise genellikle parlamento tarafından seçilerek göreve gelmektedir.

Başkanlık sisteminde başkan, yasama organının güvenine dayanmaz. Başkanın yasama organının güvenine dayanmaması, görev süresi bitmeden kural olarak yasama organı tarafından güvensizlik oyuyla görevden alınamayacağı anlamına gelir. Dolayısıyla başkan yasama organına karşı sorumlu değildir, sadece kendisini seçen halka karşı sorumludur. Parlamenter sistemde yürütme organı yasama organının güvenine dayanır. Parlamenter sistemde devlet başkanının vatan ihanet suçu dışında görevi ile ilgili herhangi bir sorumluluğu yoktur. Ancak yürütmenin sorumlu kanadı olan bakanlar kurulu, yasama organına karşı sorumludur. Yasama organı, çeşitli denetim mekanizmaları ile yürütme organını denetleyebileceği gibi görevden de düşürebilir. Buna paralel olarak belli şartların gerçekleşmesi halinde devlet başkanına da yasama organını feshetme yetkisi tanınmıştır.