Kuloğlu ya da “yeni Türk”

CHP Lideri Kemal Kılıçdaroğlu’nun “Ne işimiz var?” dediği Libya’da 1,5 milyona yakın Türk bulunuyor. Kaynaklarda “Sultan’a hizmet edenlerin oğulları” anlamınına gelen ‘Kuloğlu’ olarak adlandırılanların Türkler ağırlıklı olarak Trablus, Homs, Mısrata, Misellata, Tacure, Zanzur, Zaviye ve Zıliteyn şehirlerinde yaşıyor. Ülkedeki 13 aşiret kendini ‘Kuloğlu’ alarak tanımlıyor.

Kuloğullarının tarihi 1500’lü yıllara kadar dayanıyor. Afrika Araştırmacıları Derneği Prof. Dr. Ahmet Kavas’ın verdiği bilgilere göre, 1517’de Mısır’ın fethedilmesiyle birlikte Akdeniz’de varlık göstermeye başlayan Türk denizciler Libya, Cezayir ve Tunus’a yerleşti. Ayrıca Osmanlı tarafından da Anadolu’nun batısından, Antalya, Aydın, İzmir, Manisa, Muğla gibi illerden gençler gönderildi. Libya’ya gelen Anadolu’lu gençler Arap, Berberi veya Endülüs asıllı kadınlarla evlenerek Libya, Cezayir ve Tunus’a kök saldı.

Bu evlilikten doğan nesle, batılı kaynaklarda “yeni Türk”, doğulu kaynaklarda ise Kuloğulları denildi. Garp Ocakları olarak adlandırılan Libya, Cezayir ve Tunus’taki Osmanlı askeri varlığının büyük çoğunluğu Kuloğullarından oluştu. Trablusgarp’ta hakimiyet ve idare sağlayan Karamoğulları da Türk asıllı olmakla birlikte Kuloğullarına mensuptu.

Prof. Dr. Kavas’a göre, Trablusgarp Savaşı sırasında İtalyanlara karşı mensup oldukları kabilelerle birlikte direnişe geçen Kuloğulları, Libya’nın bağımsızlık sürecinde önemli bir rol oynadı. Osmanlı’nın Trablusgarp milletvekilli Ferhad Bey de bir Kuloğlu Türküydü. 1947 yılında Türk-Trablus Birliği adıyla parti kuran Kuloğluları Trablusgarp’ın Türkiye ile birleşmesini talep ediyordu. Kral I. İdris döneminde de Kuloğulları aktif görev aldı. Kral I. Idris’in yakın çalışma arkadaşlarından Cemaleddin Başağa bunlardan bir tanesiydi.

Kral İdris Bingazi merkezli ilk hükümeti kurarken “sadık ve güvenilir idareci unsurları Türkiye’deki Libyalılar arasından seçmek” istedi. Bu doğrultuda ünlü tarihçi Orhan Koloğlu’nun babası da emekli vali Sadullah Koloğlu Libya’da başbakan olarak görevlendirildi. Piyade Yarbay Umran Yetişal da 1952 yılında Libya’ya giderek orduyu teşkilatlandırdı. Türk ordusunda görev yapan Libya asıllı General Hıfzı Betin ile Türkiye’de Hariciye Nezareti’nde görev yapan Abdüsselam Busayri de Kral I. Idris tarafından üst düzey görevlere getirildi.

Araştırmacı Tuğrul Oğuzhan Yılmaz da, Kuloğullarının kendilerini “Köroğlu” olarak adlandırdığını aktardı. Yılmaz şunları kaydetti: “Köroğlu, bir anlamda ‘Kuloğlu’ kelimesinin Arap ağızlarında yerleşmiş hâli olarak değerlendirilmekte. Libya’daki Kuloğullarının sayısı yaklaşık olarak 1,5 milyon olarak ifade ediliyor. Bu anlamda Başağa, Baş-imam, Giritli, İzmirli, Topçu, Türkî ve Yorgancı ve gibi soy adları Libyalılar arasında oldukça yaygın olarak kullanılmakta. Fayiz Mustafa es-Serrac da aslen Manisalı bir Kuloğlu ailesine mensup. Serrac’ın dedesi Muhammed Ağa, 1840’lı yıllarda Manisa’dan Trablus’a giden isimlerden yalnızca bir tanesi. Serrac’ın babası Mustafa es- Serrac, 1954’te Türkiye’yi ziyaret ederek Manisa’daki akrabalarıyla bir araya gelmiş. Aynı şekilde UMH’nin İçişleri Bakanı Fethi Başağa’da Türk asıllı Kuloğullarından bir tanesi.”