CIA'İN 1953'te İran'da gerçekleştirdiği darbe ile ilgili gizli belgeleri yayınlayan New York Times, örgütün Batı'nın çıkarları açısından tehlikeli bulduğu İran Başbakanı Musaddık'ı "güçlükle" devirebildiğini yazdı. Darbenin planlanmasında, İngiliz istihbaratının da önemli rol oynadığı belirtiliyor "TP-AJAX" kod adlı CIA operasyonunun, Batı'nın İran petrolleri üzerindeki kontrolünü korumak amacıyla yapıldığı, ancak örgütün Şah'ı, Mussadık'ı görevden alma ve onun yerine General Feyzullah Zahedi'yi yerine getirecek kararnameleri çıkarmada yetersiz bulduğu belirtiliyor.
NEW YORK- ABD Merkezi Haberalma Teşkilatı'nın (CIA) gizli belgelerine göre, örgüt 1953'te yaptığı gizli operasyonda, Batı'nın çıkarları açısından tehlikeli bulduğu İran Başbakanı Muhammed Musaddık'ı "güçlükle" devirebildi. The New York Times gazetesinin haberine göre, "CIA'in darbe planlama sorumlusu tarafından yazılan" rapor, 1953 operasyonunun başarısının "hemen hemen şans eseri" sağlandığını gösteriyor.
Raporda, CIA'in başbakanı devirirken, daha da güçlenmesini sağladığı Şah Muhammed Rıza Pehlevi'yi "küçük gördüğü" belirtiliyor. Raporda, başlangıçtaki planlarında bir dizi aksilik yüzünden sapma olmasına karşın, CIA'in eninde sonunda başarıya ulaştığı bildiriliyor. Gazetenin haberinde, İngiliz-İran petrol şirketini millileştirmek isteyen Başbakan Muhammed Mussaddık'a karşı yapılan darbenin planlanmasında, İngiliz istihbaratının da önemli rol oynadığı belirtiliyor.
"TP-Ajax" kod adlı CIA operasyonunun, Batı'nın İran petrolleri üzerindeki kontrolünü korumak amacıyla yapıldığı, ancak örgütün Şah'ı, Musadık'ı görevden alma ve onun yerine General Feyzullah Zahedi'yi yerine getirecek kararnameleri çıkarmada yetersiz bulduğu belirtiliyor.
Gazeteye göre raporda, CIA ajanlarının İran'ın askeri yetkilileriyle birlikte çalıştıkları, Şah'ın cesaretini artırmak için elçiler gönderdikleri, Komünist Partisi üyeleri yapmış gibi göstererek İranlılar tarafından pekçok bombalı saldırı düzenlenmesini sağladıkları bildiriliyor. Bununla birlikte raporda, hemen hemen hiçbir şeyin planlandığı gibi gitmediği, Musaddık'ın bu gizli planı önceden haber aldığı, Zahedi'nin saklandığı, Şah'ın Bağdat'a kaçtığı, böylece darbenin birkaç gün sonra zar zor hayata geçirilebildiği bildiriliyor.
İngiltere ve ABD'nin Musaddık'ın devrilip Zahidi rejiminin kurulmasından iki gün sonra yeni yönetime gizlice 5 milyon dolar sağladığı belirtiliyor. Şah'ın bu operasyondan oldukça korktuğu ve kendisini ikna etmek için Şah'ın ikiz kardeşi Eşref Pehlevi ve Körfez Savaşı'ndaki Çöl Fırtınası harekatının komutanı Schwarzkopf'un babası General Norman Schwarzkopf'un aracı rolünü oynadıkları açıklandı. Darbe ile ilgili dokümanların çoğu 1960'ların başında yok edildi. Ama CIA, darbe ile ilgili yaklaşık 1000 sayfalık belgeyi sakladı.
Operasyonla ilgili bilgiler daha çok bu belgelere dayanıyor. Bu darbe İran'ın tarihinde bir dönüm noktası ve Tahran-Washington ilişkilerinde sürekli bir sorun olma özelliğini sürdürüyor. Bu darbe ile ülkeyi 26 yıldan fazla bir süre otoriter bir şekilde Amerika ile yakın temas halinde yöneten Şah'ın gücü sağlamlaştırılmış oldu.
