Turizmin başkenti Antalya ve çevresinde revaçta olan ‘Her şey dahil sistemi’ kendi piyasasını oluşturdu. Bu modelin bazı olumsuzluklarına karşı, Antalya esnafı kendine özgü bir çözüm yolu bulmuş. Komisyon usulü işleyen sistemin şehirdeki adı ‘Sakal’. Mantık ise çok basit: 5 yıldızlı oteldeki ziyaretçiler, anlaşmalı işyerine götürülüyor ve kişi sayısı kadar komisyon alınıyor. Ücret, turist başına 5 ila 20 dolar arasında değişirken, mağazalarda yapılan alışverişin yüzde 20’si kazanç olarak cebe gidiyor. Turizm acentelerinden rehberlere, otel görevlilerinden taksicilere kadar herkes piyasanın içinde. Ortalama 10 dolardan 10 turisti mağazaya götüren biri 100 dolar alabiliyor.
OTELE KAPANAN DEĞİL DIŞARIDA DOLAŞAN LAZIM
Antalyalı turizmciler, bu düzenin yeşerip yerleşmesinin ana nedenini ziyaretçilerin otelden neredeyse hiç dışarı çıkmaması olarak görüyor. “Bize otel içinde gezinen değil, çarşı pazarda gezen turist lazım” diyen esnafa göre, konaklama süresinde turistler şehre inerek, mahalli halkla temas kurmuyor. Çarşı pazar gezip alışveriş yapmıyor.
ACENTE, REHBER, TAKSİCİ HERKES İŞİN İÇİNDE
Peki sistem nasıl işliyor? Herşey dahilden faydalananlar, dışarı fazla çıkmadığı için gideceği yeri bilmiyor. Yardım almak istediğinde acente devreye giriyor. Hepsinin komisyon için anlaştığı bir yer var. Tur şirketleri tarafından gezdirilen misafirlerin nereye götürüleceği komisyona göre belirleniyor. Yani ören yeri, doğa, antik kenti filan masal. Şehirde kısa süre gezilip otobüslerin direksiyonu hemen ilgili işletmeye kırılıyor. Özellikle Antalya havalimanı çevresi deri, mücevher ve gıda mağazalarıyla dolu. Sakal turizmi, restoranlardan hamamlara kadar yayılmış durumda.
KALİTE BELİRSİZ
‘Bizim sakalı unutma abi’ gibi komisyon isteme yollarından adını alan bu turizm çeşidinde ziyaretçiler, olayı bilmediği için ilgili kişilere güvenmek durumunda kalıyor. Ama aldığı ürünün kalitesini ne kendi, ne sakal piyasasındakiler ne de biz biliyoruz. Olan tabii ki kentin esnafına oluyor. Gezerken kendi zevkine veya isteğine göre bir kafeye oturan, alışveriş yapan birini görmüyoruz. Verilen komisyon bedellerinin, ürün etiketine yansıdığını hatırlatalım. Fiyat farkı turistten çıkıyor yani.
Teşbihte hata olmaz. Gıda sektöründeki gezen tavuk tartışması misali, turizmde gündem bu aralar hangisi makbul sorusuna kilitlenmiş durumda. Yüksek güvenlikli duvarlar arasında sürekli beslenen turist mi? Yoksa dağ, bayır dolaşıp kültür tanıyan, kebap dürüm yiyerek üstüne bir de köpüklü Türk kahvesi içen mi?
Dengeler gözetilsin
Turist Rehberleri Birliği Başkanı Zeki Apalı, ‘Her şey dahil sistemi’nin Türkiye’nin uluslararası turizm pazarında etkili bir silahı olduğunu söylüyor. Bu alana yapılan yatırımların ve sağlanan istihdamın önemine dikkat çeken Apalı, modelin zaman içinde bazı sorunları beraberinde getirdiğini anlatıyor. Bu komisyonların uzun zamandır bilindiğini paylaşan Apalı, “Her şey dahilden vazgeçmemiz çok zor. Önemli bir model. Ancak, esnaf için haksız rekabet oluşturan sorunların giderilmesi gerekli ve tedbirlerin alınması önemli” bilgisini veriyor.
SEKTÖRÜN GELECEĞİ İÇİN ORTAK ÇÖZÜM
Apalı, kazancın halka yayılması yanında, ziyaretçilerin gezip gördüğü yerlerde tarihi, doğal ve kültürel güzelliklerimizi tanıma fırsatı bulduğunu ve bunun da ciddi bir tanıtım imkanı olduğuna dikkat çekiyor. Apalı geçmiş yıllarda Antalya Kent Konseyi’nde tartışılan bir öneriyi de şu sözlerle gündeme getiriyor: “En azından bir gün her şey dahil olmasın. Söz konusu zamanda turistlere günübirlik turlar, alternatif turizm seçenekleri gibi şehirde daha fazla zaman geçirecekleri programlar hazırlanabilir. Böylece, oteller iş yükünden bir ölçüde kurtulur, sistem de taraflar lehine yumuşatılmış olur.”
- Esnaf para topluyor
- Antalya Kaleiçi esnafı, bu sistemden dert yansa da bazıları aralarında para toplayıp komisyon usulü sisteme ayak uydurmak zorunda kalmış. Kuyumcular çarşısında çalışanlar, harcama üzerinden komisyon verdiklerini anlatıyor. “Antalya merkezde 3-5 turist görüyoruz artık” diyen tezgahtar Yılmaz B. ise yıllarca yabancı misafirleri kazıklamanın da bu süreçte etkili olduğunu belirterek çuvaldızı kendine de batırıyor.
ADAM BAŞI 5 İLE 20 DOLAR GELİR
Antalya’nın önemli yatırımlarından olan ‘Herşey dahil sistemi’, turistlerin fazla dışarı çıkamaması nedeniyle komisyon usulü çalışan sakalcıları bir iş kolu haline getirmiş. Herkesin bilip çok da dillendirilmeyen sakal çarkını esnaftan da dinledik. Bir hamam sahibi sistemin son 5 yılda daha da yerleştiğini artık komisyon olmadan sektörde sinek bile uçmadığını belirtiyor. Konuyu örneklendirmesini istiyoruz, anlattıkları içinde en ilginç olanı hemen paylaşıyoruz:
TAKSİCİLERİN EKMEK KAPISI
“Otel taksicisi sıkı sıkı tembihlenir, başka yere değil sadece buraya getirmek zorundadır. Kişi başına 8 dolar öderiz. En son bir taksici kendi anlaşmalı olduğu hamama götürmek istediğinde, turistler aranmış ve yoldan döndürülmüş. Turistleri ikna için aman kimseye güvenmeyin benim dediğim yere gidin şeklindeki ikna çabaları, yabancı ziyaretçileri de korkutuyor.”
‘’Sakal yoksa turist yok’’ diyen taksici Yılmaz Atak, bu sistemin şehirdeki taksicilerin ekmek kapısı olduğunu paylaşarak, ‘’Turisti bir şekilde ikna edip büyük mağazalara götürüyoruz, sakal tarifesi adam başı 20 dolar. Ama en az 20-30 dakika kalınması lazım. Alışveriş yaparsa yüzde 25 alıyoruz’’ bilgisini veriyor.
Paradoks...
Farklı görüşlere bakılırsa araştırmaya muhtaç çok şey var. Konunun tüm kesimlerine yer vermeye çalıştık. İlla ki taraf tuttuğumuzu söyleyen olacaktır. Bu habere nasıl dahil olduğunu hala anlamadığımız gezen tavuğun bilmecesi bile çözülememişken, gezen turistin durumu belirsiz. Taraflardan biri olan horoza bile soramadık. Zira kendisine ulaşamadık. Dahasına aklımız ermez. Neticede biz de bir muhabiriz. Haber yapma içgüdümüz uyarınca her şeyi yazar geçeriz.
