Bugün, Müslüman düşünürlerin cevabını bulmakla meşgul oldukları meselelerin başında İslâm dünyasının neden geri kaldığı sorusu yer alıyor. Bir zamanlar sefalet içinde yüzen ve İslâm dünyasının gerisinde kalan Batı'nın, bugün neden İslâm coğrafyasına fark attığını bulmaya çalışan düşünürlerin sayısı her geçen gün artıyor. Bu konuda gayret gösterenleren çabası arttıkça, konuyla ilgili yayınlanan eserlerin sayısı dagün geçtikçe artıyor. İbrahim M. Abu-Rabi'nin Yöneliş Yayınları'ndan çıkan "İslâmi Hareketin Entelektüel Kökenleri" adlı çalışması ve R. İhsan Eliaçık'ın Söylem Yayınları'ndan çıkan eseri "İslâm'ın Yenilikçileri" adlı eseri, zihin jimnastiği yapmak isteyen okurlara alternatif sunuyor.
"İslâm düşünce tarihinin derinliklerinde yenilikçi bir damar bulunmaktadır. Bunun ihya edilmesi gerekir. Bu nedenle İslâm'ın dışardan 'yenilikçi düşünce' ithaline ihtiyacı yoktur." düşüncesinden yola çıkarak 'İslâm'ın Yenilikçileri' adlı eseri kaleme aldığını söyleyen İhsan Eliaçık, bu çalışmasında, tarihin derinliklerinden yükselen ve bütün ortaçağ boyunca desteksiz, himayesiz ve yalnız kalmış yenilikçi, özgürlükçü seslerin çığlıklarını bugüne taşımayı amaçladığını belirtiyor. Eserde 'kim gelenekçi, kim yenilikçi?' sorusuna yanıt arayan Eliaçık, yenilikçi olmanın kıstaslarını şöyle açıklıyor: Geçmişe değil geleceğe yönelik bir zihin yapısına sahip olmak, 'Allah-dünya-insan' üçlemesinde dünyaya ve insana yoğunlaşmak, 'nakil-akıl-sezgi' üçlüsünde akla odaklanmak, anti-tezci olmak yerine tez ileri sürebilmek ve muhalif bir duruşa sahip olmak. Eliaçık bu kriterler ekseninde kitapta 80 tarihi simayı yenilikçilik-gelenekçilik bağlamında değerlendirmeye tabi tutuyor. Buna göre yenilikçiler sınıfında Hz. Ömer, Hz. Aişe, İbni Sina, Biruni, İbni Tufeyl, Hasan-Basri, Muhammed Bin Cubeyr, Ammar Bin Yasir, Hasan El-Benna, Zemahşeri, Hz. Ali, Ebu Hanife ve Seyyid Kutup gibi ünlü isimler yer alıyor.
Kitapta İslâm düşüncesinin gerilemeye başlamasını 13. yüzyıldaki Moğol istilasına dayandıran Eliaçık, Arap, Fars ve Türk yükselişleri olmak üç önemli tarihsel oluşumun İslâm düşünce tarihine damgasını vurduğunu ifade ediyor. Bu üç önemli oluşumun ilkini oluşturan Arap yükselişin Emeviler ve Abbasiler, Fars yükselişini Samaniler ve Buveyhiler, Türk yükselişini ise Selçuklular, Eyyübiler, Memluklular ve Osmanlılar ekseninde olduğunu belirten yazar, geçen bin yıl boyunca İslâm medeniyetinin yetiştirdiği alim, düşünür, ilim adamı, yazar ve filozofların pozitif bilimler yerine dini ilimler üzerinde çalışmalar yapmayı tercih etiklerini ve ağırlıkla bu konuda eserler ürettiklerini ifade ediyor. "İslâm dünyasının gelenekçilerinin kimler olduğuna bakıldığında, Emeviler'in, Abasiler'in, Selçuklular'ın, Memlukların, Osmanlılar'ın etrafında toplaşan kimi alimlerden ibaret olduğu görülecektir. Örneğin Evzai Emeviler'in, Ebu Yusuf Abbasiler'in, Eş'ari, Gazali, Maverdi Selçuklular'ın, İbni Temiyye, İbn Kesir Memluklular'ın, Taftazani, Cürcani, Halid-i Bağdadi Osmanlılar'ın resimi ulemasıdır... Özellikle Moğol istilasından hemen önce yükselişe geçen Türk/Selçuklu dalgası ve Moğol istilasından hemen sonra aynı geleneği devam ettiren Türk /Osmanlı yükselişi geçtiğimiz bin yılın hakim kültürünü oluşturmuştur. Bu kültürün beslendiği damar, Selçuklu veziri Nizamülmülk'ün temellerini attığı Eş'ari / Gazali / Taftazani / Cürcani / Halid-i Bağdadi sentezinden oluşan gelenektir. Yani muhafakazar Eş'arilik ve Türk geleneklerini okşayan tasavvuftur." diyen Eliaçık, geçen bin yılın, gelenekçi Müslüman düşünürlerin zamanı olduğunu ve eserinde, yenilikçi Müslüman düşünürlerin görüşlerine yer vererek 'zayıf ve cılız kalmış' yenilikçi damara dikkat çekmeyi amaçladığını kaydediyor.
Yöneliş Yayınları, Tel: 0212-524 07 76
Söylem Yayınları, Tel: 0212-513 04 29
Kitabında 19. yüzyıl Müslüman düşünürlerin kavramsal çerçevesini inceleyen İbrahim M. Abu-Rabi, çağdaş İslâm dünyasının sorunlarına tatminkar cevaplar verebilmesi için, Müslümanların vahiy dışında kritik araçlar araştırması gerektiğinin altını çiziyor: "Modern Arap düşüncesi, tekrar hayatiyet kazanabilmek için çağdaş İslam dünyasında mevcut olan siyasete ve eğitimle ilgili sistemlerin baskıcı yapısına karşı çıkarak ve dünya pazarı ile evrensel insan ruhu üzerindeki küreselleşme saldırılarına maruz kalanların büyük desteklerini alarak, İslâm'ın temel teolojik ve normatif hükümlerini yeniden yorumlamalıdır."
İslâm dünyasındaki siyasi ve askeri elitin, küreselleşme şemsiyesi altında inanılmaz boyutlarda servet edindiğine dikkat çeken Rabi, küreselleşme ve onun İslâm dünyasındaki müttefiklerinin neden olduğu ekonomik ve kültürel problemlere acilen Müslümanların çözüm üretmesi gerektiğini hatılatıyor. Modern Arap tarihini inceleyen Rabi, Arap entelektüellerinin gelenek problematiği çerçevesinde çağdaş İslam düşünürlerinin yaşadığı dönemin fikri ortamını analiz ediyor.
