Para denilince akla bankalar gelir. Paranın ve bankaların, ekonomik, siyasal ve kültürel hayat içinde vazgeçilmez bir yerleri vardır. Tarihin her döneminde, paranın çokluğu gibi, azlığı da sorun olmuştur. Paranın çokluğu enflasyona, azlığı durgunluğa yol açar. Para ekonomide değer ölçme aracıdır. Paranın değeri korunamazsa, üretimin değeri korunamaz. Paranın yönetimi, bütün boyutlarıyla hayatın yönetimidir.
*
Hayatın karmaşık bir yapı kazanmasıyla, metal paraların yerini kağıt paralar aldı. Ülkeler bir bir altın para sisteminden kağıt para sistemine geçtiler. İtalyanların ilk uygulamalarıyla ekonomik hayata katılan bankalar, kazandıkları yeni işlevlerle, tüketimin sürükleyici gücü haline geldiler. ''Kuşku Çağı'' kitabında J.K. Galbraith''ın anlattığı gibi, para ticaretiyle zenginleşen bankalar, güven ticaretiyle de sermayelerinin çok çok üstünde ''banka parası''na sahip oldular.
*
Düşük faizle para alıp, yüksek faizle para satan bankalar, güven ticaretinde sınırlarını aşarlarsa, büyük krizlerin tetikleyicisi olurlar. Bir bankanın para ve güven ticaretinin sürdürülebilir olması için, para sahiplerinin, bankaya aynı günde birlikte değil, farklı günlerde tek tek gelmeleri gerekir. Tasarruf sahipleri bankalardaki paralarını hep birlikte almaya kalkarlarsa, hiçbir banka ayakta kalamaz.
*
Dünyada pek çok ülke ve Türkiye örneklerinde görüldüğü gibi, tasarruf sahipleri bankalardaki paralarının güvenliğinden kuşkuya düşerlerse, hepsi birden paralarını geri almak isterler. Güvenlik konusunda ortaya atılan bir söylenti, bir şüphe bütün hesap sahiplerinin bankaların kapılarında toplanmalarına yol açar ve kimse parasını geri alamaz. Bankacılık tarihi, güvenin sarsılmasının yol açtığı krizlerle doludur.
*
Güven sarsılmasını anlatmada, bankaya giden müdürün küçük oğlunun öyküsü örnek verilir. Çocuk annesiyle beraber babasını görmeye gider. Bir banka çalışanı çocuğun elindeki parayı alarak, kendisine bir tasarruf hesabı açmak ister. Ancak o parasıyla oyuncak almak istediği için, vermek istemez. Durmadan ''paramı geri isterim'' diye bağırır. Çocuğun sesini duyan müşteriler telaşlanırlar. Hepsi birden paralarını geri almak için, birbirleriyle yarışırlar.
*
Dünyaya, metal para Yunanlıların, banka parası Avrupalıların, kağıt para Amerikalıların armağanıdır. Paradan para kazanma tutkusu, bütün krizlerin anasıdır. Banka parasının kaynağı, bankalara duyulan güvenden daha çok tasarruf sahiplerine duyulan güvendir. Hesap sahiplerinin güvenini istismar eden bankalar, toplumun bütün kesimlerine çok büyük bedel ödetirler.
*
İktisatçı Irwin Fisher''in açıkca ortaya koyduğu gibi, ekonomideki para bolluğu, fiyatları düşürmez, tam tersine fiyatları artırır. Ekonomide fiyatları düşürmek için, para arzını değil, ürün arzını artırmak gerekir.
*
Para ve güven ticareti üreticilerden önce bankacıları zenginleştirir.
*
Kağıt paranın değeri kendisine duyulan güvenden kaynaklanır.
*
Güvenilmeyen ekonominin güvenilir parası olmaz.
