İran’da ülkenin ikinci büyük kenti Meşhed’de işsizlik, yükselen enflasyon ve yolsuzluğa karşı başlayan gösteriler rejim karşıtı isyana döndü. Protestolar başkent Tahran, Tebriz, Raşt, İsfahan, Hamadan ve Irak sınırındaki Kermenşah dahil 12 şehre yayıldı. Ülkede 2009 yılından bu yana yaşanan en büyük çaplı gösterilerde ‘Ölüm veya özgürlük’, ‘Filistin’i boşver, bizi düşün’, ‘Diktatöre ölüm’ ve ‘Ruhani’ye ölüm” sloganları atıldı. Tahran yönetimi, halktan protestocuların yaptığı ‘yasadışı’ gösterilerden uzak durması istedi.
İran’daki sergilenen protesto gösterilerinin Arap Baharı benzeri bir tonda yükselmesi, ABD Başkanı Donald Trump’ın hak ve özgürlükler kapsamındaki açıklamaları sosyal medyada “aynı oyun tezgahlanıyor” yorumlarına neden oldu. Uzmanlar ise, henüz net resmin ortaya çıkmadığını belirtmekle birlikte olaya geniş perspektiften bakıldığında üç konuya işaret ediyorlar: Birincisi İran’ın yaklaşan seçimler öncesi bu yolla bir algı operasyonu yaratma çabasına girişmiş olabileceği, ikincisi halkın ekonomik sebeplerle başlattığı bu olayların sahada farklı yönlere çekilmeye çalışılabileceği, üçüncüsü de Yemen, Irak ve Suriye’deki yayılmacı politikasına karşı İran’ı ülke içine hapsetmek üzere uluslararası güçlerin bir kez daha devreye girdiği.
Barack Obama’nın İran’la yaptığı tarihi nükleer anlaşmayı rafa kaldırma isteğini gizlemeyen ve İran düşmanlığını dış politikasının merkezine oturtan ABD Başkanı Donald Trump, kişisel Twitter adresinde, “İran’da rejimin yolsuzluklarından ve ulusun parasını yurt dışında terörizme saçmasından bıkmış olan vatandaşların barışçıl protestolar düzenlediğine dair çok sayıda haber var. İran yönetimi, kendini ifade hakkı da dahil, halkının haklarına saygı göstermeli. Dünya izliyor” diye yazdı. ABD Dışişleri Bakanlığı da, “Tüm ulusları İran halkına ve temel haklarına sahip olmak ile yolsuzluğun son bulması yönündeki taleplerine destek vermeye” çağırdı.
Yıldız Teknik Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Akif Okur, İran’daki olayların ardında üç farklı sebep olabileceğini söyledi. Okur, “Birinci durumda protestoların seçim çalışmalarına yönelik İran tarafından yapılmış olabilir.
İran Cumhurbaşkanı Ruhani, protestolarla yanına taraftar toplamak için yapabilir. İkinci durumda ise uzun zamandır İran’da sosyo ekonomik açıdan bir protesto gösterisi bekleniyordu. Haliyle Yemen’de Husilere, Lübnan’da Hizbullaha, Irak’da Haşdi Şabi’ye ve Suriye’de Esed rejimine yönelik sürekli destek sağlıyor. Tabi bu destekler ciddi oranlarda maddi yük getiriyor.” dedi.
Okur, üçüncü olasılık olarak da şunları söyledi: “Bazen İran devleti böylesi protestolar başlatarak hangi kesimlerin harekete geçirildiğini görmek istiyor. Mesela Trump’ın olayların hemen ardından mesaj vermesi aslında oradaki belli yerlere mesaj verilerek devreye girmelerine sebep oldu. İşte İran gizli olan bu hedefleri, bu noktaları görmek için yapmış olabilir. Ancak şunu söyleyebilirim ki İran’da kontrolden çıkmış bir protesto yok.”
İran’da ekonomik taleplerle başlayıp hükümet karşıtı gösterilere dönüşen eylemler üçüncü gününde rejim yanlıları da sokağa indi. Sekiz yıl önceki rejim karşıtı protestoların bastırılmasının yıldönümünde, rejim karşıtları Hamaney’e ölüm” sloganı atarken destekçisi binlerce kişi de İran’ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney’e destek için sokaklardaydı. Başkent Tahran, Tebriz, Meşhed ve Raşt gibi birçok şehirde dev kalabalıklar ellerinde rejim yanlısı pankartlarla bir araya geldi.
Ülke dışında yaşayan İranlılar da gösterilere destek veriyor. Almanya ve Belçika gibi ülkelerde İran büyükelçiliği önünde toplananlar, Tahran yönetimi aleyhine sloganlar attı. Göstericiler, Belçika hükümetine de seslenerek Tahran’a insan hakları şartları dayatarak siyasi müdahalede bulunma çağrısı yaptı.
İran’da Cumhurbaşkanı Ruhani’nin Batılı ülkelerle yaptığı nükleer anlaşma, başarı olarak görülüyor. Ancak İran İstatistik Kurumu’nun verilerine göre ülkede işsizlik yüzde 12.4’e yükseldi. 80 milyonluk nüfusun yaklaşık 3.2 milyonu işsiz.
