Geçtiğimiz hafta sonu sosyal medya hesabımdan dört tarafı açık olan bir alanı ısıtmaya çalışan doğalgazlı ısıtıcı fotoğrafı paylaştım ve altına şunu yazdım:

“Enerji, doğalgaz fiyatı, cari açık demişken bir garabeti hatırlatayım. Doğalgazı petrol fiyatına endeksli kontratlarla döviz cinsinden ithal edip dört tarafı açık dış mekanları oturup sigara içilsin diye ısıtmaya çalışıyoruz. Bu konuda ciddi bir düzenlemeye ihtiyaç var.”

Paylaşımıma çok sayıda etkileşim geldiği için konuyu biraz daha izah edeyim.

Cari açık kavramını çok sık duyuyoruz. Hatta son ilan edilen yeni ekonomi modelinde de sıkça vurgulandığı üzere “cari fazla” kavramı da hayatımıza girmiş oldu. Peki nedir bu kavramlar?

Bir ülkenin ödemeler dengesi bilançosu dış ticaret, hizmetler sektörü gelirleri, yatırım gelirleri ve cari transferler kalemlerinden oluşur. Her bir kalem ayrı ayrı gelir-gider hesaplarında izlenir. Neticede ülkenin cari işlemlerinde borçlarının toplamının, alacaklarının toplamını aşması halinde ödemeler bilançosunda açık oluşur. Buna “cari açık” diyoruz. Eğer bunun tersi olursa yani ülkenin cari işlemleri neticesinde alacaklarının toplamı borçlarının toplamından fazla şekilde oluşursa bu durum da “cari fazla” olarak adlandırılır. Türkiye net enerji ithalatçısı bir ekonomi olduğu için enerji kaleminden dolayı ağırlıklı olarak “cari açık” baskısı altındadır.

Burada sizi çok sayıda rakama boğmak istemiyorum. O yüzden esas konumuz olan dört tarafı açık mekanları ısıtmak için kullandığımız doğalgaz meselesine gelelim. Her ne kadar Karadeniz’de yeni doğalgaz keşfimiz olsa da henüz ana şebekede kendi gazımızı kullanamıyoruz. Hali hazırda kullandığımız doğalgazın tamamına yakınını da ithal ediyoruz. Özellikle boru gazındaki kontratlarımız geçmişte mecburen petrol fiyatına endeksli ve döviz cinsinden yapılmış. Bu durum enerji fiyatları ve kurlar artarken ithal edilen doğalgazın cari açığı daha fazla artırmasına neden oluyor. Yani ne kadar fazla doğalgaz ithal edersek ödemeler dengesi bilançosu o kadar zarar görüyor. Ek olarak şunu da belirteyim, yakında kendi gazımızı çıkardığımızda ve hatta uzun vadede kendi talebini karşılayan bir ülke olsak dahi bu israfın önüne geçmeliyiz.

Son dönemde artan kurlar ve enerji fiyatları doğalgazın ithal fiyatının artmasına neden oldu. Hal böyle olunca da hükümet özellikle dar gelirlilere ilave yük oluşturmaktan imtina edecek şekilde doğalgaz ve elektriği belirli kesimlerde sübvanse ediyor. Öyle ki bu rakamlar da gün geçtikçe artıyor. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez bir mülakatında; “Vatandaşımız 100 liralık fatura ödüyor ama ödemesi gereken 300 lirayı da devlet karşılıyor. Daha önce bu 4’te 3 oranındaydı. Aralık ayında biraz daha arttı. Elektrikte ise bu oran yarı yarıya. Tabii bunlar konutlar için. Bu sübvansiyonun bedelinin doğalgazda 80 milyar lira civarında elektrikte de 20 milyar lira civarında gerçekleşmesini bekliyoruz. Bu BOTAŞ’ın mali tablosunu da etkiliyor. Maliyeden kaynak aktarıyoruz” dedi.

Bunun BOTAŞ başta olmak üzere kamu maliyesine olan yükünü azaltmak için şu aralar kademeli tarife çalışmaları yapıldığı bilinmekte. Yani başka bir deyişle artık yalıda oturanla asgari ücretle geçinen iki farklı hanede tüketilen enerjinin birim fiyatı aynı olmayacak. Peki burada şunu sormalıyız. Rekabetçi bir şekilde üretim yapıp ihracat gelirimizi arttıracak KOBİ’lerimiz ile sigara içilmesi için Avrupa’da emsaline rastlanmayan “açık havayı ısıtan” mekanlar neden aynı parayı versin?

NEDEN ENERJİYİ DOĞRU KULLANMALIYIZ?

2020 yılında yaklaşık 48 milyar metreküp doğalgaz ithal etmişiz. 2021 yılının tamamında bu rakamın 59 milyar metreküp civarında olacağını tahmin ediyoruz. Yani bu yıl hem doğalgaz fiyatı hem kur hem de kullandığımız doğalgaz miktarı artmış. Bu bakımdan doğalgaz kullanımındaki her bir birim tasarruf ülke ekonomisi için büyük önem taşıyor. Elbette kafe ve restoranların kapalı kısımlarının ısıtılmasını kastetmiyorum. Ancak sırf sigara veya nargile gibi zaten insan sağlığına zararlı olan tütün ürünlerinin tüketilmesi için açık havanın ısıtılmaya çalışılması meselesini mutlaka gözden geçirmemiz gerekiyor. Bu konuda ciddi düzenleme ve denetime ihtiyaç olduğu aşikâr. Çünkü zaten ithal ettiğimiz enerjiyi doğru ve verimli bir şekilde kullanmak aynı zamanda önemli bir vatandaşlık görevi.