Mesele dolar çekmek gibi basit bir beklentinin dışına, üzerine çıkmak zorunda.
Bugün Türkiye’de yaşanan kriz, küresel olarak yaşanan sistemik bir krizin yansımasıdır.
Bu kriz, esâsen, yanılsamalı olarak peşine düştüğümüz
2019’da ABD başta olmak üzere başlayan dünyâ bankaları düzlemindeki repo piyasasında kendisini gösterdi. Pandemi buna tuz biber oldu. Aslında
2019 krizi, 2008 krizinin devâmı
niteliğindedir. Yâni 2008 krizi sona ermiş değildi. Geçici olarak bir pansuman tedavisine alınmış,
ile daha da ağırlaşarak yüzeye vurmuştu. Pansuman tedâvisi, başta akıl almaz oranlarda basılan dolar ve buna paralel diğer parasal piyasalara, batan şirketlere kaydırıldı. Çin burada kritik bir rol oynadı.
denilen ve ağırlıklı olarak dünyâda hemen her sektörde talebi canlandıran
ölü, müteahhitlik yatırımlarına,
turizm başta olmak üzere,
kırılgan hizmetler sektörüne y
öneldi. Hâsılı basılan paralar ekonomik değer üreten bir dönüşüme aktarılamadı. Düşük sermâye ve emek verimliliği oranları üzerinden yaşanan ekonomik canlanma sahte ve geçiciydi.
konut sektöründe patlamıştı. Gelin görün ki, zehri zehirle tedâvi etmek kabilinden, 2008 sonrası yapılan yatırımların karakteri hâlâ benzerdi. Bugün Çin’de yaşanan
bu akıl dışı tabloyu acı acı düşündürüyor. Aşırı, hattâ sınırsız dolar basımının dolardan soğumayla neticelenmesi beklenirken neden tersi oluyor? Bunun yegâne tetikleyicisi, onun başta enerji fiyatlandırmalarında ve ödemelerinde dünyâ rezerv parası olmasıyla alâkalıdır. İki şey doları “kıymetlendiriyor”. İlki ödemelerin sıkıştırmasıdır. Diğeri ise uğradığı güven kaybı sebebiyle, repo krizinde olduğu üzere dolaşımının aksaması, yâni finansal tedarik zincirlerinin yer yer kırılmasıdır. Yâni doları kıymetlendiren dinamikler ya dönemsel veyâ bizzat onun krizinden kaynaklanıyor. Onun için, Almanya, ABD gibi ekonomilerde şu aralar şaşırtıcı oranlarda yaşanan ve son etapta hiper enflasyona dönüşmesi mukadder olan enflasyonlara dikkât etmek gerekiyor. Yâni doların kıymetlenmiş gözükmesi aslında geçici ve yanıltıcı. Gidişât doların pul olmasına doğru. Şu aralar belirleyici olan doların kıymet kazanmasından çok, altın ve bitcoin gibi sınırlı varlıklar dünyâsındaki önlenemez yükselişler. Bakmayınız FED’in fâiz yükseltmesine, varlık alımlarını kısıtlamasına. Er geç yeniden QI’ye dönecekler ve el birliği ile, patlayıncaya kadar doları şişirecekler.