Bugün yaşanan Covid-19 salgınının sona ermesinin tek yolu aşının bulunmasıdır.

Bütün dünya güvenli ve etkili bir Covid-19 aşısının yakında piyasaya çıkacağını (bir dizi aşı klinik araştırmaların son aşamasında-Rusya’nın tartışılan aşı tescili var) beklemektedir.

Covid-19 aşısının bulunması sadece bir adımdır. Üretilmesi ve dağıtılması yıllar alacağı gibi bir takım tartışma alanları da barındırmaktadır.

Aşının küresel kamusal mal olarak görülmesi; hangi ülkede-nerede bulunursa bulunsun dünya çapında eşit dağıtılmasını ve ödeme gücüne bakılmaksızın bütün insanların kullanımına sunulmasını gerektirmektedir.

**

Salgını sona erdirmek için dünyanın en riskli bölgeleri aynı anda aşılanmalıdır. Bunu sadece küresel bir kurum-organizasyon yapabilir. Bu anlayıştan hareketle Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) öncülüğünde, BM destekli küresel aşı ittifakı (GAVI) ve bazı sivil örgütlerin (Bill Gates Vakfı gibi) desteklediği aşıya adil ve eşit küresel erişimi hedefleyen COVAX organizasyonu kurulmuş.

Bugüne kadar COVAX girişimine katılan ülke sayısı 172’yi bulmuştur (kendisini finanse eden 80 ülke ve düşük ve orta gelirli 92 ülke-dünya nüfusunun yüzde 70’ini kapsamaktadır). ABD, Çin ve Rusya’nın bu oluşum içinde olup-olmadığı konusunda bilgi yok.

DSÖ Temmuz ayında COVAX programında katılımcı ülkelerde ve özel sektörden 2 milyar dolarlık başlangıç hedefine karşılık 600 milyon dolara yakın para topladığını ifade etmiştir.

DSÖ, özellikle zengin ülkeleri küresel aşılama programını finanse etmek için Ağustos ayı sonuna kadar COVAX oluşumuna aktif katılmaya davet etmiştir.

**

COVAX programı aşılama sürecini de planlamıştır. Bu girişim 2021 sonuna kadar 2 milyar doz (dünya nüfusunun 8 milyar ve aşının 2-3 doz kullanılabileceği düşünüldüğünde hedeflenen aşı üretim dozunun yetersiz kalacağı görülmektedir) Covid-19 aşısı sunmayı hedeflemektedir.

Bu nedenle başlangıçta aşılar bütün katılımcı ülkelere nüfuslarının yüzde 20’si ile orantılı olarak tahsis edilecek. İkinci aşamada COVİD 19’un yayılması nedeniyle daha büyük risk altındaki ülkelere öncelik tanınacaktır.

DSÖ Genel Sekreteri “salgını sona erdirmenin, ekonomileri yeniden açmanın en hızlı yolunun sadece bazı ülkelerin tüm nüfusunu değil, her yerde en yüksek riskli nüfusu korumak olduğunu deneyerek öğrendik” açıklaması aşının nasıl tahsis edilmesinin rasyonel olacağının ipuçlarını vermektedir.

COVAX organizasyonu içinde yer alan CEPI CEO’su Richard Hatchett. “Sadece küresel bir bakış açısıyla dünyanın dört bir yanında en çok risk altında olanları bu hastalığın korkunç etkilerinden koruyabiliriz” diyerek çokuluslu organizasyonun zorunluluğuna işaret etmiştir.

**

Aşının ilk planda nüfusun tamamına yetmeyeceği, dolayısı ile bir dağıtım (tahsis) sorunu ortaya çıkacağı düşünülmektedir. Tahsis sorununu önlemek için öncelikle nüfusun dezavantajlı, riskli gruplarının aşılanması planlanıyor.

Aslında ulusal düzeyde her ülke ürettiği veya aldığı aşıları nasıl dağıtacağını bugünden düşünmeye başlamalıdır.

Bir fikir olarak önce sağlık çalışanlarına, ardından polise, orduya, öğretmenlere ve diğer önemli çalışanlara uygulama yapılabilir. Hükümetler ayrıca yaşlılar ve önceden kronik rahatsızlıkları olan ve salgın karşısında ciddi komplikasyon geliştirme riski taşıyanlara öncelik verilmesini düşünmelidir.

Yine aşının kısmen ya da tamamen ücretsiz olup olmaması da başlangıçta planlanmalıdır.

Yalnızca bir avuç ülke tüm nüfusunu aşılama gücüne sahiptir. Dolayısıyla ulusal düzeydeki yaklaşım bir felaket senaryosudur. Etik ve insani olmadığı gibi ekonomik ve stratejik de değildir. Çünkü salgından kurtulabilmek için küresel iyileşme gerekiyor.

**

COVAX girişimi ideal küresel örgütlenmenin bir örneği gibi duruyor. Esas olan aşının küresel yönetişiminin koordine edilmesidir. Milyonlarca kişinin hayatı, trilyonlarca dolar gelir ve milyonlarca iş kaybının önlenmesi, ekonomik kriz riskinin ortadan kalkması ve sosyal istikrar ancak bu sayede sağlanabilir.

Modern zamanların kolektif işbirliğinin dünya çapındaki en büyük sosyal deneyi olarak aşı uygulaması gösterilmektedir.

Anti küreselleşme, yerel kutuplaşma, milliyetçilik ve popülizm bu sosyal deneyi aşındırmaktadır.

**

Sonuç olarak; koronavirüs salgını küresel kamusal mallara sahip çıkılmasının, son dönemde bütün insanlığı tehdit eden felaketlere karşı ortak hareket edilmesinin zorunluluğunu bir kez daha göstermiştir. COVAX oluşumu, aşı gibi küresel bir kamusal malın yönetimi (üretimi, finansmanı ve tahsisi) için ortak hareket edilmesi fikrine-idealine önemli bir destek olacaktır.