Tüketicilerin gündeminde bu günlerde istikbale ilişkin önemli sorunlar var. Bu sorunlardan biri de "Ülke kurtulacak" gerekçesiyle gündeme getirilen kararların ne derece doğru olduğu meselesi. Müstakil Tüketiciler Birliği''nce "Hipermarketler şehir dışına, popülizm nereye?" başlığıyla hazırlanan bir rapor bu bakımdan önemli. Derneğin raporu "krize çare" diye öne sürülen tedbirlerin uzun vadede tüketiciyi nasıl etkileyeceğinin iyi hesaplanmasının gereğine işaret ediyor. Müstakil Tüketiciler Birliği Gönüllüleri adına Ömer Keser''in hazırladığı raporun konusu süpermarket veya hipermarket diye adlandırılan büyük alışveriş merkezlerinin şehir dışına taşınması için gündeme gelen düzenlemeler. Bakanlar Kurulunda imzaya açılan "Tüketim Maddeleri ve İhtiyaç Malzemelerinin Satışıyla İştigal Eden Büyük Mağazaların Kurulmaları Hakkında Kanun Taslağı"nda şu hususlar var:
a) Satış alanı itibariyle 400 m2 üzerinde olan büyük mağazaların kurulması ve çalışmaları Sanayi ve Ticaret Bakanlığı''nın iznine bağlıdır.
b) Bakanlık bu izni verirken; nüfus yoğunluğu, arz-talep yoğunluğu, esnaf ve sanatkar ile küçük ve orta boy işletme yoğunluğu, rekabet şartları, ulaşım, kent planı gibi kriterleri dikkate alacaktır.
c) 2500 m2 üzerindeki büyük mağazalar ise, ancak belediye mücavir alan dışında kurulabilecektir.
d) Halen faaliyette bulunan büyük mağazalar da beş yıl içinde kanun şartlarına uygun hale gelerek izin almak zorundadır.
Müstakil Tüketiciler Birliği''nin raporda taslağın değerlendirilmesiyle ilgili bölümde genel olarak büyük marketlerin alışveriş açısından, aldığı malın etiketini görme, kontrolü kolay sağlık şartları ve bol seçenek gibi konularda avantajlarına dikkat çekilirken, taslakla ilgili bazı soruların cevabının verilmesi gerektiği vurgulanıyor. Örneğin şu soru önemli; denetimi sağlayabilecek misiniz? Çünkü şehir dışı bölgeler belediyelerin denetim alanı dahilinde yer almıyor. Oysa yasa gereği etiket denetimleri belediyelerce yapılıyor. Raporda şöyle deniliyor: "Bu taslakta, büyük alışveriş merkezlerinin izin ve denetimi Sanayi ve Ticaret Bakanlığı''na verilmektedir. Ancak şu anda bile denetim görevini tam anlamıyla yerine getirdiği söylenemeyen Bakanlığın, taşra teşkilatları ile bu denetimleri yerine getirmesi ve özellikle hijyen ve diğer sağlık kuralları konusunda ilgili diğer bakanlıklar ile koordinasyonu sağlaması zor görünmektedir."
Raporda altı çizilen bir başka husus da taslağın yasal olup olmadığı konusu. Raporda şu hususlara dikkat çekiliyor: "Rekabeti engelleyici yaklaşım nedeniyle, bu yasa taslağı mantalite olarak 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkındaki Yasa ile çelişmektedir. Raporda ayrıca taslakta "şehir dışı" olarak tabir edilen yerin neresi olduğunun da belirgin olmadığı ifade edilmekte, "Bu tip popülist yaklaşımlarla ekonomik politikaların oluşturulmasının bir diğer tehlikesi de, yaygınlaşmasıdır. Böyle bir taslağın ardından doktorların özel hastanelerin, fırınların büyük ekmek fabrikalarının... şehir dışına çıkarılmasını istemeleri mümkün hale gelecektir." denilmekte.
Sonuç olarak raporda yer alan şu ifadeleri dikkatinize sunmak istiyorum: "Müstakil Tüketiciler Birliği, yukarıda açıklanan nedenlerden ötürü bu yasa tasarısı taslağını; a.. Birleşmiş Milletler Tüketici Hakları Evrensel Bildirgesine, Anayasa ve yasalara aykırı bulmakta, b.. Kayıtdışı ekonomiye verilen bir ödün olarak değerlendirmekte, c.. Tüketici tercihinin emrivakiyle yönlendirilerek bilinçli alıverişin önüne geçen bir engel olarak görmektedir. Müstakil Tüketiciler Birliği, rekabet ortamının tam anlamıyla geliştiği serbest ekonomiden yanadır. "
Derneğin raporu, en azından taslağın yasalaşmadan önce çok yönlü olarak değerlendirilmesi gerektiğini düşündürüyor. Ben de şunu söyleyebilirim; yurt dışında bunun örnekleri var. Fakat ülkemiz şartlarında aynı örneğin ne derece uygun olduğunun iyi hesaplanması şart. Ayrıca şehir dışında denetimi kimin yapacağı konusu da gerçekten büyük bir sorun.
