18 Aralık 2023’te gerçekleştirilen Kerkük vilayet meclis seçimlerinde kazanan üyeler 29 Ocak 2024’te Kerkük Temyiz Mahkemesi hâkimi önünde yemin ederek görevlerine resmen başlamış oldu. Seçimlerin üzerinden yaklaşık 4 ay geçmesine rağmen Kerkük valisinin hangi bileşenlerden olacağı konusunda yaşanan anlaşmazlıktan dolayı vilayet meclisi henüz kurulamadı. Irak Başbakanı Muhammed Şiya es-Sudani’nin girişimlerine rağmen Kerkük bileşenler arasındaki anlaşmazlıklar devam ediyor. Yasal süre içerisinde kurulamayan Kerkük vilayet meclisi seçim sonuçlarının iptali ve seçimlerin tekrarlanması ihtimaller arasında değerlendirilmektedir.
DÖNÜŞÜMLÜ VALİ GÖRÜŞÜ
Irak Parlamentosu, 20 Mart 2023’te gerçekleştirdiği oturumla 2018 tarihli ve 12 sayılı Parlamento ve Vilayet Seçimleri Kanunu’nun üçüncü değişikliğine ilişkin oylama süreci kapsamında, Kerkük seçimlerini ilgilendiren 35. maddeyi değiştirmiştir. Bu durumda 35. maddenin yerini 13. madde almış ve seçimlerin 18 Aralık 2023’te yapılması kararlaştırılmıştır. 13. Maddenin önemli bendi ise, Kerkük vilayetindeki idari görevlerin, vilayetin bileşenleri arasında seçim sonuçlarını gözetmeksizin eşit bir şekilde dağıtılması. Bu maddenin fıkralarının bir sefere mahsus olmak üzere parlamento ve vilayet meclis seçimlerinde geçerli olması. Aralık 2023’te gerçekleştirilen Kerkük vilayet meclisi seçimlerinde Kürtler; KYB 5 ve KDP 2 olmak üzere toplam 7 üye, Araplar; mevcut Vali Vekili Rakan el-Cuburi liderliğindeki Arap Koalisyonu 3, Irak Başbakan Yardımcısı ve Planlama Bakanı Muhammed Timim’in listesinden Kiyade 2, ve Kerkük Arap Milletvekili Vasfi el-Asi’nin desteklediği Urube listesinden 1 olmak üzere toplam 6 ve Irak Türkmen Cephesi’nin liderliğindeki Birleşik Irak Türkmenleri Cephesi listesi 2 ve azınlık kotasından İran destekli Babiliyon listesi de 1 üye kazanmıştı. Tüm tarafların farklı siyaset güttüğü Kerkük’teki güç dengesini altüst etmesi muhtemel bu sonuçlar, Kerkük’te yerel yönetimi hiçbir etnik grubun tek başına kuramayacağı anlamına gelmektedir. Zira Kerkük’e tahsis edilen 16 sandalyenin en az 9’uyla (yüzde 50 + 1) yerel meclis belirlenebiliyor ve meclis de bir ay içerisinde valiyi seçebiliyor. Bu minvalde Irak Türkmen Cephesi (ITC) Başkanı Hasan Turan 10 Ocak 2024’te, 6 maddeden oluşan 2024-2028 Kerkük Vizyonu’nu açıklamıştır. Vizyonun önemli başlıklardan biri de Kerkük’te İdari sorunları çözmek için “Dönüşümlü Vali” tezi olmuştur. ITC’nin bu tezine Türkiye Dışişleri Bakanı Hakan Fidan ve Irak Başbakanı es-Sudani de destek çıkarak Kerkük bileşenlerini bu yönde uzlaşmalarını benimsemiştir.
KERKÜK’Ü YÖNETME KOALİSYONU
Kerkük Valisinin seçimi, vilayet meclisinin kurulması ve Kerkük bileşenleri arasındaki anlaşmazlığı gidermek için Kerkük seçimlerinde kazanan aktörlerden oluşan ve Başbakan Sudani başkanlığında “Kerkük’ü Yönetme Koalisyonu” kuruldu. Kurulan koalisyon 21 Şubat ve 3 Mart 2024 tarihlerinde 2 toplantı yapmıştır. Toplantıda Sudani tarafından bileşenlere uzlaşmaları yönünde görüşlerini sunmaları talimatı verilmişti. Ancak yapılan toplantılar olumlu sonuç vermemiştir. Kerkük bileşenleri arasında uzlaşının sağlanamaması Kerkük’teki tehlike çanlarını beraberinde getirebilir. 2008 yılı 21 sayılı Irak İller Yasası’nın 7. Maddesinin 1. Bendine göre, vilayet meclisi seçim sonuçları onaylandıktan 15 gün sonra mevcut valinin, vilayet meclisinin yeni üyelerini toplantıya davet etmesi, toplantıya yeni seçilen yaşça en büyük üye başkanlık etmesiyle meclis başkanı ve 2 yardımcısının seçilmesi gerekiyor. Bu maddede yeni meclisin 30 gün içerisinde vali ve 2 yardımcısını seçebilme hükmü de yer alıyor. Seçimlerde 2 üye kazanan ITC, Kerkük valiliği konusunda bileşenler arasında tevafuk içerisinde “Dönüşümlü Vali” tezini ortaya atmıştır. Dönüşümlü vali konusunda KYB dışında Arap ve KDP’li Kürtlerden konsensüs sağlanmıştır. Nitekim, 26 Mart 2024’te KDP Kerkük sorumlusu Muhammet Kemal başkanlığında bir heyet ITC Başkanı Hasan Turan’ı ziyaret ederek dönüşümlü vali konusunda olumlu görüşlerini deklere etmiştir. Ancak Kerkük’teki anlaşmazlığı sadece valilik pozisyonu üzerinde değerlendirmek yanlış olur. Zira Kerkük’teki vali yardımcıları, muavinler, müsteşarlar, kaymakamlar, meclis başkanı ve yardımcıları, genel müdürlükleri gibi üst düzey görevler de valilik görevi kadar önem arz etmekte. Dolayısıyla dönüşümlü valilik başta olmak üst düzey diğer görevlerin de bileşenler arasında bir bütün olarak müzakere edilmesi sorunların minimize edilmesinde önemli olacaktır.
ANKARA İSTİKRARIN SÜRMESİNİ İSTİYOR
Irak’ın KYB’li Adalet Bakanı Halit Şuvani, Kerkük’te dönüşümlü vali konusunu tasvip etmediklerini dile getirmişti. Başbakan Sudani’ye yakın kaynaklardan yapılan açıklamada, İran’ın da desteğiyle önümüzdeki süreçte Kerkük’ü Yönetme Koalisyonu tarafında Irak Adalet Bakanı Halit Şuvani’nin Kerkük valisi olarak seçileceğine ve mevcut Kerkük valisi Rakan Cuburi'nin de Irak Adalet Bakanı olacağına dair bilgiler de paylaşılmakta. Valinin, Kerkük vilayet meclisi seçimlerinde en fazla oyu elde den KYB’den seçilme ihtimali hem Türkmenlerin hem de Ankara’nın endişelerini perçinliyor. Ankara, KYB’nin PKK’ya yakınlığı nedeniyle Süleymaniye’ye hava sahasını kapatmış durumda ve partiye baskılarını sürdürüyor. 2017 yılından sonra Cuburi’nin Kerkük valisi olmasıyla kısmen de olsa güvenli ve istikrarlı bir döneme giren Kerkük’te Türk şirketlerinin yatırımlarıyla hastane, havaalanı, alışveriş merkezleri ve otoyolları gibi birçok altyapı ve tesis inşa edildi. Ankara, söz konusu istikrarın sürmesini destekliyor. Kerkük vilayet meclisi seçimlerinin sonuçları, Kerkük’te hiçbir tarafın tek başına hükümeti kuramayacağını ve etnik gruplar arasında çoğulcu yönetimin kurulması konusunda ciddi zorluğa işaret ediyor. Bu bağlamda Türkmenlerin de Kerkük Vizyonu üzerinden bileşenleri kapsayan ortak yönetimi desteklemektedir. Dönüşümlü vali konusu üzerinde uzlaşan Arap, Türkmen ve KDP aktörleri, KYB cenahını da ikna ederek Kerkük vilayet meclisinin kurulması mümkün. Aksi durumda yasal süreç içerinde kurulamayan Kerkük vilayet meclisi seçim sonuçlarının iptali ve seçimlerin tekrarlanması ihtimaller arasında değerlendirilmektedir. Bu nedenle, vilayet meclisi için optimum seçenek bulunamaması hâlinde 2017 yılından sonra güvenlik konusunda ve siyasi anlamda yakalanan nispi istikrar bozulabilir ve kimlik temelli gerilimleri de beraberinde getirebilir.
