Sinemada oyunculuk meselesi: Oyuna gelmeden oynamak

Matthew McConaughey

Bu sayfada sinemanın meseleleri, tartışmaları konular, gündem olanlar ya da olması gerekenleri görüyorsunuz.

Derdimiz, sinema sayfasının ülke sinema düşüncesine ve pratiğine katkı sağlaması. Bu düşünce ile hareket ettiğimizde film dili unsurlarının her başlığını genel ve özel manada ele almak gerekiyor.

Kimi zaman dikkat çekmek, kimi zaman sadece soru sormak, bazen de cevap ve çözüm önerisi sunmaktır, yöntemimiz.

Bu bakış açısıyla hareket ederek film dilinin en önemli başlıklarından olan oyunculuk meselesine göz atalım isteriz.

EN BAŞTA TİYATRO VARDI!

Öncelikle vurgulamak gerekir ki insan, ilk filmden beri sinema perdesinde var olan unsurdur.

Başlarda filmler belgesel nitelikli haber videoları olduğundan tam olarak oyunculuk diye bir şeyden bahsedilmezdi.

Sonraları sinemanın sanat olma hüviyeti netleşip, teoriden pratiğe yelpaze genişleyince oyunculuk da ciddi konular arasına girdi.

Filmin temeli olan sahneleme hususu, sinemadan çok önce var olan tiyatro sanatının tecrübesi ile uygulandı uzun süre.

O kadar etkilendi ki sinema tiyatrodan, müstakil sanat olabilmesi için tiyatrodan sıyrılması gerektiği bile konuşuldu.

Nitekim ülkemizde tiyatro etkisi sonrasında

“yönetmenler dönemi”

dediğimiz bir aşama oluştu. Bütün dünyada böyleydi ve bu durumun en belirgin gözlendiği alan oyunculuk oldu.

TİYATRODAN SIYRILMALI MI?

Oyunculuk denen konunun tiyatro ile var olması ya da tiyatroyu var etmesi durumu izah açısından elde tutulması gereken bir madde. Sinemada da oyunculuk paradigmasının tiyatro ile başlaması da anlaşılır. Fekat sinemanın müstakil bir sanat alanı ve yöntem itibariyle tiyatrodan çok çok farklı olması, oyunculuğun teorisini ve pratiğini yeniden yorumlattı.

‘Kamera önü oyunculuk’ denen olgu buradan neşet etti. Tiyatro oyunculuğu ile sinema oyunculuğunu ayıran temel nokta da kameranın varlığı oldu.

Tiyatroda oyunculuk denen şeyin başlayan ve biten bir şey olması, tekrarının söz konusu olmaması, en önde oturan izleyicinin de en son koltuktakinin de duyabilmesi ve mimikleri anlayabilmesi adına ‘büyük oynamak’ dediğimiz bir durum söz konusudur.

Oysa sinemada defalarca tekrar yapma imkanı vardır. Üstelik bütün izleyicilere aynı mesafededir oyuncu. Yani çok yakındır. Haliyle ‘büyük’ değil, ‘kıvamında’ oynanması gerekir.

Tiyatroda izleyici ile aynı havayı solurken, sinemada sadece teknik ekip ile bir arada olma durumları her iki yöntem arasındaki sahicilik durumunu etkiliyor, elbet.

Başlangıçta sinema dezavantajlı görünse de zamanla sinema oyunculuğunun uygulaması ve felsefesi ile durum farklılaşır. Hatta sinema filmlerinde ‘tiyatral oynamak’ gibi eleştirel bir durum da söz konusudur.

Nuri Bilge Ceylan’ın kamera arkası görüntülerinde çokça izlenen, oyuncularıyla münakaşaya varan, oyunculuk teorisinin gözden geçirilmesi gerektiğini vurgulayan durum da bu tablonun bir unsurudur.

FARKLI ALANLAR VE FARKSIZLIKLAR

Sinemada ticari ve bağımsız yapım-yöntem çeşitliliğinin ortaya çıkardığı farklılıklardan biri yine oyunculuk. Ticari yapımlar tiyatroya ve tiyatral olana daha yakın. Bağımsız sinemada ise sahicilik ve yöntem devreye girer. Ve oyunculuk noktasında tiyatrodan uzaklaşılmaya başlanır. Sahicilik ifadesinin tam olarak karşıladığı durum oyunculuk açısından hayata yaklaşır.

Mümkün olduğu kadar ‘oynamadan oynamak’ durumu devreye girer. Amatör oyuncuların kullanılması ya da özellikle tanıdık simalardan kaçınılmasının sebebi de budur.

Özellikle İran Sinemasında 90’lı yıllardan sonra gördüğümüz, dünyanın bazı bölgelerinde çeşitli dönemlerde ülke sinemalarının ve akımların da (Fransız Yeni Dalga, Güney Amerika Sineması, vs) başat özelliği olan sahici oyunculuk hassasiyetinin temelinde de bu yatar.

ÖRNEKLEMEK GEREKİRSE…

Oyunculuğun teorisi ve felsefesi noktasında derinlemesine analiz için vurgulanacak çok başlık var elbet.

Her birine burada giremeyiz. Meselemiz zaten dikkat çekmek. Son olarak söz konusu sahici oyunculuk örneği olabilecek isimlerden söz edelim.

Ülke sinemamızdan bahsederek ilerleyelim…

Şener Şen, ilginç şekilde tiyatral oyunculuk ve sahici oyunculuk noktasında ilk örneklerden biri olabilir.

Yeşilçam dönemi oyunculuğu genellikle ticari sinema şartlarına göreydi.

Son dönem oyunculuğu ise seçici ve artık daha sahici idi. Gönül Yarası ve Eşkiya son dönem oyunculuğuna dair örnektir.

Oyunculuk söz konusu olduğunda her daim metinlerde yer verdiğimiz ve nahif örneklerden olan isim Setsuko Hara’dır.

Japon yönetmen Yasujiro Ozu filmlerinde rol alan, dönüşüm geçiren Japonya’nın yerel ve sahici tarafını temsil eden rollerde yer alan Hara, Ozu vefat ettikten sonra sinemayı da bırakır.

Sadece oyunculuğu değil, iş alanını da böylece sahici bir zemindeydi.

İran sinemasının Türkiye’de de sevilen örneklerinde çokça gördüğümüz Reza Naji de amatör oyuncu kontenjanından sinemaya giren ve ilerleyen bir isimdir.

Serçelerin Şarkısı, Cennetin Çocukları, Baran gibi filmlerde yer alan Naji, filmin zileyiciye ulaştırmak istediği duygunun aktarımı noktasında olumlu katkı sağlayan tarzı ile dikkat çekiyor.

Söz konusu Hollywood olduğunda sahici oyunculuk örneği bulmak gerçekten çok zor.

Zira ticari yöntemle yapılan filmlerde hedef elbette daha çok kişinin izlemesi. Sinemasal anlatı ve yöntem meselesi ikinci planda kalır.

Ancak bazı yönetmenlerin yöntem arayışına katkı sağlayabilecekleri müstesna örneklerde hakiki sinema oyunculuğu diyebileceğimiz örneklerle karşılaşabiliyoruz.

Matthew McConaughey, Brad Bitt, Nicole Kidman, Kate Winslet gibi bazı isimler son dönemde çeşitli dizi ve filmlerde söz konusu oyunculuğa yakın tavır ortaya koydular.

McConaughey True Detektive’de, Kate Winslet Mare of Easttown’da, Nicole Kidman Dogville’de, Brad Pitt Hayat Ağacı’nda popüler yaklaşımın uzağında oyunculuk ortaya koymuştu.

#Nuri Bilge Ceylan

#Şener Şen

#Setsuko Hara

#Yasujiro Ozu

#İran

#Türkiye