Beyazıt'ta oturuyorduk.Yazları da Kanlıca'da tatil yapıyorduk. O zamanlar klasik bir İstanbul köyüydü. Yazdan yaza kiraladığımız bir yalımız vardı. İstanbul'dan çıkmak mümkün değildi.
O yıllarda İstanbul ile yarışabilecek başka bir şehir yoktu. Entelektüel bir çevremiz vardı. Şimdi moda olan yerler o dönemlerde ücra, gelişmemiş ve ilkel yerlerdi. İstanbul'da yaz gerçekten çok güzel oluyordu.
Şimdi ben Bodrum'a gidiyorum. Fakat o zamanlar Bodrum sürgün yeriydi. Entelektüeller İstanbul'un hareketliliğinden kaçmak için orada denize açılıyorlardı. Biz orta halli bir aileydik. Öyle istediğimiz yere gitme şansımız yoktu.
Çok kolay ve keyifliydi. Bir nimeti elinizden gittikten sonra anlıyorsunuz. Daha yavaş bir hayat ve o yavaşlığın getirdiği güzellikler vardı. Kendi varlığınız ve tabiatla baş başa kalıyordunuz.
Elbette. Şimdiki insanlar çok yüzeysel yaşıyor. Kendime de acıyorum. (kendi yaşadığı bahçeyi göstererek) burası bir köy… Ancak kendimi burada koruyabiliyorum. Benim şuanda bulduğum sükûneti eskiden Kanlıca'daki Şeyhülislam Yalısı'nda buluyordum. O zamanlar, oturduğumuz yalının hemen güneyinde Kanlıca'ya doğru Fuat Paşa'nın yanmış köşkü vardı. Ben Tanzimat döneminin büyük çöküntüleri arasında büyüdüm.
Üç kardeşiz. İki tane benden büyük ablam var. Biri benden 17 biri de 11 yaş büyük.
Olmaz mı? Evin daima ilgi odağıydım. Çok entelektüel ablalarım vardı. Biri 1949 yılında tıp fakültesinden, diğeri fen fakültesi kimya bölümünden 1951 yılında mezun olmuş. Babam üç dil bilen bir derviş hem de hocaydı.
Olabilirdi de. Aslında çocukken yaramazlık yapardım. Ablam bana Ziya Paşa'dan metinler okurdu. Böyle bir ortamda büyüdüm. Annemden akşam vakitlerinde Rumeli türkülerini dinlerdim. Müziğe olan alâkam da anne tarafından geliyor.
Kendisi zaten ev ve sohbet adamıydı. Sokakla hiçbir ilgisi olmamıştır. O yüzden ben evde büyüdüm. Arkadaşım yoktu. Ama bu bana normal geliyordu. Sadece bir yazlık arkadaşım vardı; Ali Erkan, şu anda Fransa'da yaşıyor. Onunla çok güzel bir yaz geçirdiğimizi hatırlıyorum. Aynı yalıyı dört kişi paylaşırdık. Beraber dağa çıkardık.
Evet. Kucakta büyütülmedim. İlkokul dördüncü sınıfa gittiğimde babam bana iki tekerlekli bir bisiklet aldı. O zaman nadir bulunan bir Fransız bisikletiydi. Ben her sabah evden çıkar, Çubuklu'ya gazete almaya giderdim. Bunu şikâyet etmeden keyifle yapardım. Bazen eve su getirirdim. Bir de bana akşam yemeklerinde mutlaka evde olmam tembihlenmişti.
Çocukken Allah'ı fesli bir adam olarak düşünüyordum. Herkes tutuyor diye oruç tutardım. Dini bilgilerin ne işe yaradığını lise yıllarındayken öğrendim. Babam, Nurettin Topçu ve Şeyh Fahrettin Efendi dinin ne olduğunu bana çok güzel öğretmişlerdir.
Yok. Belki buna inanmayacaksınız ama öyle. Lise de edebiyat derslerimizden birinde mevlit ile ilgili bir mevzu geçmişti. Ben ne olduğunu merak edip sahaflardan mevlit ile ilgili bir kaynak aldım ve onu okudum.
Rasyonelden irrasyonele geçişi bana Nurettin Topçu öğretti. Babam da kudretli bir adamdı. Felsefe, dil, tasavvuf biliyordu.
Hayır, hiç o kadar yakın olmadık. O yeri geldiği zaman bir söz söylerdi. Kuralları vardı. Mesela; evde gürültü istemezdi.
O zamanın çocukluğu bugünkü gibi değildi. Şimdiki toplumla o zamanki kıyaslanamaz bile. Bugünkü toplumda söylediğiniz doğru. Ancak o zaman hayat edep, zarafet ve yumuşaklıkla yaşanıyordu. Hırs yoktu. Bizim ailemiz hep memurdu. Evlerine geldikten sonra üstlerini çıkarırlar rahat bir şeyler giyerlerdi. Ardından yapacak işleri olmazdı. Sohbet edilir, evin işlerine yardım edilir, hanımlarla şakalaşır ve ardından Kur'ân okunurdu. Aylık sabit bir maaş gelirdi. O maaşa göre ayak uyduruldu.
Aslında çok istedim fakat nasip olmadı.
Vefa Lisesi mezunuyum. O yıllarda derslerim çok iyiydi. DP iktidardayken kalkınma üzerine bir takım çalışmalar yapıyordu. Yollar, limanlar… Mühendis ihtiyacı vardı. Para olduğu için de herkes bu mesleğe yöneliyordu. Neticede biz de o akıma kapıldık. Babam para kazanmamı istedi.
Sizin bu sorunuz batılı rasyonel bir sorudur. Unutmayın bizim o dönemde yaşadığımız ortam İslâm medeniyetiyle yorumlanmış bir ortamdı. Hepimizi kuşatıyordu. Onun içinde bir baba imajı vardı, ama bugünkü gibi değildi. Biz bugün İslâm Medeniyeti'ni Osmanlı yorumu çerçevesinde yaşamıyoruz. Kaba bir kapitalist uygarlık dünyasında yaşıyoruz. Ben orada babamı rakip değil rehber olarak görüyordum. Çünkü o "ben" demiyordu. Bu çok önemli… O da öyle davransaydı belki ben bugün başka bir insan olurdum.
Evet. Çünkü bu bir realite. Eski Ramazanlar, İslâm medeniyetinde Osmanlı yorumunun ortaya koyduğu, büyüklerin 'ben'i geride bıraktıkları bir yaşam biçimiydi. O biçim bugün kalktı. Bu aslında çok acı bir cümle. Büyük ölçüde azaldı.
E tabii. Biz artık her şeyi maddi platformda görmeye başladık ve buna alıştık. İftar yemeklerine aynı sosyal seviyede olan insanlar katılıyor. Fukara sofrasına oturan bugün kaç kişi var ki...
O zaman İstanbul'da çok gayrimüslim vardı. Fakat onlar Osmanlı medeniyet yorumunun gayrimüslimleriydi. Bu medeniyet öyle bir hal ki, bütün kimliklerin üzerini örtüyor. Din bir nasip meselesidir, tercih meselesi değildir. Ona kimsenin aklı ermez. İstanbul'un Ermeni, Yahudi, Latin, Frenk, Rum gibi çok çeşitli sakinleri vardı. Samatya, Rumlar'dan oluşuyordu. Balat'ta Yahudiler oturuyordu. Fener'de Rumlar vardı. Gedik Paşa'da Ermeniler vardı. Biz bu insanları hiç ayırmadık. Onlar da ayrılmazdı. Her şey iç içe yaşanırdı. Onlar Ramazan'ı ihlal etmezlerdi. Mütevazı ve reel bir yaşamları vardı. İftar sofraları da herkese açıktı.
Anneannem yaşlı, ahşap bir evi olan, sofrası her gelene açık, dul bir kadındı. 33 yaşında altı çocukla dul kalmıştı. Onu tanıdığımda altmış yaşlarındaydı. Eşraf bilirdi ki hanım teyzenin bir tas çorbası her zaman bulunurdu. Çat kapı gelinir ve kimse de bunu acayip karşılamazdı. Sürprizler dünyası vardı. Gelen kişi uzaktan geliyorsa gece yatılı kalırdı.
Okula gitmeden önce altı yaşlarımdaydım. Kadir Gecesi'nden bir gün önceydi. O gün niyetlendim ve Kadir gecesi sabaha kadar hiç uyumadım. O gece camiye gittik, sakalı şerif ziyareti yaptık. O zamanlar da Ramazan yaz dönemine geliyordu. Sabah namazını kılıp eve döndük. Bütün gün uyuduğumu hatırlıyorum.
Özel bir sohbet olmazdı. Babam hanımı ve üç çocuğu ile daima sohbet ederdi. Bu sohbet şöyle olurdu: Akşam yemeğinde bir araya gelir, elektrik olmadığı için lamba ışığında yemek yerdik. Babam yemekte bir mevzu açardı. Bu genelde İslâm Tarihi üzerine olurdu. On beş yirmi dakika bu konuyla ilgili konuşulurdu. Yemekten sonra da ayrı bir sohbet ederdi. O sohbetin içeriğinde ise o gün ile ilgili beşeri hadiseleri kapsıyordu.
İlk teravih namazımı da ilk oruç tuttuğumda kılmıştım. Yani altı yaşlarımda. Ortaokulda Ramazan kışa doğru zamanlara denk geliyordu. Baharda liste tutmuştum. Bu listede gideceğimiz cami ve mescitlerin isimleri yazıyordu. Bir akşam büyük bir camiye, bir akşam küçük bir mescide gidiyorduk. Tramvayın çalıştığı sakin bir İstanbul hayal edin. Beyazıt'ta iftar ediyorduk, yokuşu çıktığımızda tramvay durağı vardı. Tramvaya binip, Yeni Cami'ye çok rahat gidebiliyordunuz. Dönüşte muhallebiciye uğrar ve bir şeyler yerdik.
İnanıyorum, hoşuma da gidiyor. Hiç bir şey sosyolojik bir realite olmadan gerçekleşmez. Bu kadar insan oraya gidiyorsa onda bir gerçeklik vardır. O gerçekliğin her zaman rasyonel olması gerekmez. Bu kurmaca bir gerçeklik de olabilir. Bu itikat ile de muhalif bir durum değil. Türbelere mum yakmak, çaput bağlamayı bir sakınca olarak görmüyorum. Ona tanrısal bir güç atfetmedikten sonra bir problem yok bana kalırsa. Rasyonalite bütün hayatımızı kuşattı. Biz artık kazandığımız parayı, unvanları kendimize mal ediyoruz. Ben buna inanmıyorum. Bunların tümü nasip meselesidir. Rabbim dünyadan isteyene dünyayı verir, ahiretten isteyene ahireti verir. Kendisini isteyene de kendisini verir.
Ramazan benim için aynı güzelliğini koruyor. Fakat ben artık yaşlı bir adamım. Bir takım sağlık problemlerim var.
Tabi evde pek kalmıyorum. Süleymaniye, Sultanahmet gibi mekânlara sık sık gidiyorum.
Çok güzeldi. Anneannem hayatta iken bütün aile onun evinde toplanırdı. Babam da oraya gelirdi. Anneannem yemek hazırlardı. Namazdan çıkılır, uzaktaki ve yakındaki herkes o evde buluşurdu. Yemek vakti gelir ve hep birlikte yemek yerdik. Yemekten sonra herkes serbest olurdu. Ben, babam ve dayımlarla şeyhi ziyaret ederdik. Onların Cerrahi dervişiydi. Sabahtan gidilirdi, oradaki sohbet dinlenirdi. Sonra eve geçerdik. Benim aklım Karagümrük'te kurulan bayram yerinde kalırdı. Harçlıklarımla oraya gider, paramı atlıkarınca, dönme dolap gibi aktivitelere harcardım. Eve dönerdim. Akşam misafirler gelmeye başlardı. Bayramın ilk iki günü ziyaretlerle geçerdi. Üçüncü günü ferahlayınca bizim de ziyaret ettiğimiz kişiler olurdu.
O çok kolay olmuyor. Mesleğe başlayıp para kazandığınızda önce şaşırıyorsunuz. "Bu para hakikaten benim mi?" diye sorguluyorsunuz. Sonra alışıyorsunuz. Harcamaya alışmak da çok kolay oluyor. Ramazan gelince fitre ve zekât aklınıza geliyor. Bunlara daha önce babanız yapıyorken sonra siz yapmaya başlıyorsunuz. Sonra İstanbul âdeti olan mendil dağıtma geleneğini sürdürüp küçüklere mendil veriyorsunuz. Bayram harçlığı, şeker, çikolata gibi sorumluluklarınız oluyor. Şimdi hatırladım; eskiden akide ve badem şekeri alınırdı. Hacıbekir'den olursa ayrı bir güzel olurdu. Onun karşısında bir de Hafız Mustafa vardı.
Necip Fazıl gibi sürüldük. Ben tarihi yarım adanın çocuğuyum ama Beykoz'un bir köyüne taşındım. Sosyal çevre değişince ister istemez sürüldük. Şimdi bayram tatilleri var. Ben bunları garipsemiyorum. Çünkü insanların üzerinde o kadar büyük bir yük var ki... İnsanlar üç günlük bayram tatilini şehirden kaçarak değerlendiriyor.
Olamayacağım. Herkes bir yere gidiyor. Çünkü çok yoğun çalışıyorlar. Gönlümden geçen yanı başımda olmaları. Fakat onlar da haksız değiller.
Bugün insanların etrafı kalabalık ama herkes yalnız. Bir gönül dostu yok. Bakın etrafınıza derdinizi dinleyecek birileri var mı? Bu böyle bir dönemdir. Herkes ben olarak yaşıyor. Eskiden böyle değildi. Benim için artık bayramlar yalnızlıktır.
Çok güzel bir ömür geçirdim. Hiç keşkem olmadığı için Allah'a şükür ediyorum.
