Geçtiğimiz günlerde sosyal medyada Boşnakların anadilinin “Boşnakça” değil de “Bosnaca” olduğunu ve dilimizin Bosnaca olarak adlandırılması için kendi vatanımızda mücadele ettiğimizi söylediğimde, konuya dair çokça soru gelmişti. Ben de meseleyi detaylı olarak anlatmanın yerinde olacağını düşünerek bu yazıyı kaleme aldım.
Öncelikle belirtmeliyim ki; Türkçe konuşup yazarken ben de yıllarca hep “Boşnakça” şeklinde kullandım. Yanlış olduğunu bilsem de, Türkçe’nin dil bilgisi kurallarına göre Bosnaca değil de Boşnakça demenin daha mantıklı geldiğinin farkındaydım. Fakat konu hassas ve önemli olduğu için yeniden tartışılmasının elzem olduğunu düşünüyorum. Boşnakça yerine neden Bosnaca dememiz gerektiğinin sebeplerine geçmeden önce bunun biz Boşnakların dilinde nasıl söylendiğine bir bakalım:
Bosna Hersek için Bosna i Hercegovina, Bosnaca için Bosanski, Boşnakça için Bošnjački, Boşnaklar için de Bošnjaci diyoruz.
- Komşu ülkelere baktığımızda; Sırplar Sırpça (Srpski), Hırvatlar da Hırvatça (Hrvatski) dilini konuşurlar. Şimdi diyebilirsiniz ki; Boşnakların kullandığı dile de Boşnakça denmesi normal. Ancak, bugünkü statüde (Üç etnik grubun temsil edildiği Bosna Hersek Cumhurbaşkanlığı) Boşnakça dendiği zaman bu sadece Boşnak milletinin dili olarak algılanıyor. Oysa, ülkenin adı Bosna Hersek ve bizler bu ülkede ana dilimize “Bosanski” yani Bosnaca diyoruz. Çünkü Bosanski dili tarihten beri bu şekilde, bu ismiyle var olmuş bir dildir.
SIRPLARIN İNKAR POLİTİKASI
Diğer taraftan, özellikle Sırplar “Bosanski” dilinin olmadığını iddia ederler ve onu “Boşnak milletini dili” olarak isimlendirirler. Bosna Hersek’in Sırp Cumhuriyeti bölgesinde okuyan Boşnak çocuklar kendi ana dilleri olan “Bosanski” yani Bosnaca dilinde eğitim görmek için hala mücadele veriyorlar. Sırp yetkililer Boşnak çocuklara ya Sırpça’yı dayatıyorlar ya da karnelerine “Boşnak milletinin dili’’ olarak yazdırıyorlar. Bunu kabul etmeyen Boşnak veliler de protesto olarak çocuklarını okula göndermiyor, çok daha uzak olan Bosna Hersek Federasyonu’na ait okullara çocuklarını yazdırıyorlar. Bazı bölgelerde ise mesele mahkemelere kadar taşındı ve yıllar süren bir hukuk mücadelesine dönüştü. Bugün hala devam ediyor.
- Boşnaklar için önemli olan bir konunun, Sırplar tarafından inkar edilmesi bile konunun ciddiyetinin anlaşılması bakımından aslında yeterli bir göstergedir. Çünkü kurşunlarla ve bombalarla yaşanan savaş bitmiş olsa da, bugün hala bu meselede olduğu gibi milli değerleri yok etme üzerine olan savaşlar devam ediyor.
Bosna Hersek’in bugün resmi olarak kabul edilen üç dili vardır: Bosanski, Srpski ve Hrvatski (Bosnaca, Sırpça ve Hırvatça). Ancak, 1992 – 1995 yılları arasında yaşanılan savaştan sonra Sırp yetkililer Bosnaca dilinin varlığını sürekli reddetmekteler. Örneğin, Bosna Hersek Cumhurbaşkanlığı Konseyi Sırp üyesi Milorad Dodik sık sık Bosnaca dilinin var olmadığını, Dayton Antlaşması’na şans eseri olarak eklendiğini dolayısıyla Boşnakların bu dili tüm Bosna Hersek’e dayatamayacaklarını vurgulamaktadır. Bazı Sırp yetkililer de Sırpça dilinin Bosnaca dilinden daha eski olduğunu iddia etmekteler. Onun dışında, Sırp edebiyatçı “uzmanlar” da Bosnaca dilinin olmadığını, onun sadece Sırpça’nın bir versiyonu olduğunu savunmaktadırlar.
İLK TÜRKÇE-BOSNACA SÖZLÜK
Oysa tarihe bakıldığında, ilk Türkçe-Bosnaca sözlük Muhammed Hevai Uskufi tarafından 1631 yılında hazırlanmıştır. Bundan daha eski tarih kayıtlarında da Bosnaca dili ifadesine rastlamak mümkündür. İlk Sırpça sözlük ise 1818 yılında yazılmıştır. Dolayısıyla, hiçbir surette Bosnaca dili Sırpça’nın bir versiyonu değildir ve var olduğu reddedilemez. Tarih boyunca, 1631 yılında hazırlanan sözlük de dahil, Boşnakların kullandığı dile Bosnaca denmiştir.
- Sırpların inkar politikalarının ardında konunun milli bir mesele olduğu gerçeği yatmaktadır. Vatanın, milletin en önemli sembollerinden biri dildir. Bir millet dilini kaybederse, kimliğini de kaybeder. Kendi dilini nasıl adlandıracağı da yine o milletin tasarrufundadır. Bosna Hersek’te yapılmak istenen; Boşnakların elinden bu tasarrufun alınarak, dilimizin isminin bizlere Sırplar tarafından dayatılmasıdır.
Yani, Boşnakça mı Bosnaca mı meselesi basit bir dilbilgisi konusundan çok daha öte bir durumdur. Bosna Hersek ile ilgili hemen hemen her şeyde olduğu gibi bu konu da sizlere karışık geliyor olabilir. Türkçe’deki kullanımının da yıllar sonra birden değişmesini beklemek zor. Ama Türkiye’de Bosna Hersek mevzu bahis olduğunda, Türklerin meseleye nasıl bir hassasiyetle ve samimi duygularla yaklaştığını biliyorum. Bosna Hersek’i gönülden sevip desteklerken aynı zamanda Bosna Hersek hakkında da bilgi sahibi olmak gerektiğini düşünüyorum.
- Ezcümle, Boşnakların bir takım konularda verdikleri mücadeleleri, mücadele ettikleri meselelerin ardında yatan sebepleri, hangi konularda ayrımcılığa uğradıklarını ve milli değerlerine duydukları hassasiyeti de bilmek gerekiyor. Boşnakça ve Bosnaca ifadelerinin arasındaki farkın bilinmesi de bu bakımdan önem arz ediyor. Farkındalık oluşmadığı sürece bugün Boşnakların ana dilini reddedenler, yarın Boşnakların varlığını da toprak sınırlarını da kolaylıkla reddedeceklerdir.
