Biliyor musunuz ki, bizi yüz elli yıldır bu üç kelime meşgul edip durdu. Ve halâ gereği gibi, bu üç kelimenin mana ve mefhumunda karar kılmış değiliz.

Yani, realiteyi kabul etmiş, bir çizgiyi tutturmuş değiliz. Nitekim, bu yolda "Doğu-Batı sentezi" isteyen bir Peyamî Safa, en orijinli tahlili yapar:

"Biz, inkılâpcılar kültürümüzün kıblesini Doğu''dan Batı''ya çevireli yüz elli yıl oldu. Önünde hergün secdeye kapandığımız bu yeni Tanrı hakkında neler biliyoruz? Onu daha iyi anlamak için Tanzimat''tan beri yaptığımız tercüme çabalamaları bize ancak bölük pörçük bazı bilgiler kazandırdı." (Doğu-Batı sentezi, İst/1963)

Bu bilgilerin ışığında, iki tür "yobaz" kuşak çıktı ortaya ki;

"Din yobazları; müslümanlığın muazzam bir İslam medeniyetini yaratacak kadar medenî ve müsamahalı bir din olduğunu anlamıyor."

Ve ötekilerden;

"Devrim yobazları, Batı medeniyetini yaratan ve yaşatan etkenler arasında dinin ve manevî değerlerin rolünü anlamıyor, bunu gerilik sayıyorlar." derken, Peyami Safa''yı "tekzîb/yalanlar" bir başka aydın tipi karşımıza çıkar.

İnkılâpları savunan, o doğrultuda birikimini ortaya koyanlardan biri olan Niyazî Berkes ise, tamamen ters ve karşıt bir muhakeme ile yola çıkar:

"...Şeriat gökten inme bir Tanrı buyruğu değil, hukuk sorunları üzerine kafa yoran kişilerin geliştirdiği bir kurallar toplamıdır. (...) Tanrı sözü Kur''an ise, ne buyruklar kitabı, ne de hukuk kitabıdır. Ona bu gözle bakan kişi onu okumamalıdır. Çünkü anlayamıyacaktır." (Atatürk ve Devrimler, İst/1982, 153 vd)

Ayrıca, lâikliği, "vatandaş özgürlüğü ilkesi" kabul ettiği halde, dini ve dindarlığı ise, çağdaşlaşmaya karşı bir "sömürü ideolojisi" saymaktadır. (Barkes, 167)

Berkes, bu meselede daha da ileri giderek, İslamı bir beşerî düzen olarak görmektedir:

"İslam tarihinin hukuksal yanını bilimsel olarak inceleyenler bilir ki şeriat, din değil, İslam tarihinde geliştirilen bir hukuk kuralları toplamıdır."

Bunun böyle olup olmadığını veya "şeriatın" esasını yarın da Ömer Lütfî Barkan''dan dinleyelim!..