Doktora çalışmama konu ettiğim “Balkan Türk Edebiyatının Dijital Medyada Görünümü Üzerine Bir İnceleme” başlıklı araştırmanın işaret ettiği elzem meseleye dikkatleri çekmek ve bazı hususları takdirlerinize sunmak üzere bu yazıyı kaleme alıyorum. Dijital çağ yalnızca alışkanlıklarımızı değil, anlam dünyalarımızı da dönüştürmektedir. Hayat felsefemizden mesleklerimize kadar pek çok alan köklü değişimlerden geçiyor. Bu bağlamda dijital dünya, her an hareket hâlindeki dinamik bir yapıyı karşımıza çıkarıyor. Dönemin ruhunu yakalayabilmek için ise sürekli yenilenmek ve değişime açık olmak kaçınılmazdır. Bu dönüşümün en belirgin hissedildiği alanlardan biri ise edebiyat sanatıdır. Yüzyıllar boyunca sözden yazıya, yazıdan matbu kültüre evrilen edebiyat, bugün yeni bir eşiğin üzerinde durmaktadır: Dijitalleşme. Ancak bu süreç yalnızca edebiyatın yeni bir mecraya taşınması değil, zihniyet dünyasının kökten değişmesidir.
MATBU SAYFALARIN ÖTESİNDE
Geleneksel edebiyatın merkezi bir mekâna, sınırlı bir okur kitlesine ve fiziksel dolaşım imkânına gereksinimi vardı. Oysa dijital mecralar bütün bu sınırları ortadan kaldırarak metni küresel bir dolaşım ağına dâhil etti. Artık Balkanlardan bir şairin dizeleri, birkaç saniye içinde İstanbul’daki bir okurun ekranına düşebiliyor. Bir zamanlar matbu sayfaların taşıdığı edebî mücadele, bugün dijital evrende çok daha geniş bir görünürlük kazanmaktadır. Bu noktada iki kavramın altını çizmek gerekir: “Dijitalleşen edebiyat ve dijital edebiyat.” Dijitalleşen edebiyat, geleneksel edebî metnin dijital ortama aktarılmasıdır. Kısaca var olan eserin yeni bir dolaşım mecrası bulması anlamına gelmektedir. Dijital edebiyat ise büsbütün başka bir oluşum/teşekküldür. Metnin hareket, ses, etkileşim ve çoklu mecralarla birleşerek dönüşmesinin adıdır. Bu ayrım yalnızca teknik bir farklılık değil, edebiyatın ontolojisine dair yeni soruların da kapısını aralamaktadır. Artık “metin” yalnızca okunmuyor, deneyimleniyor, hissediliyor, takip ediliyor, hatta müellifiyle birlikte büyüyor.
BAŞKA BİR ALEMİN KAPISI ARALANDI
Dijital kültürün etkisi en net biçimde genç kuşakta görülmektedir. Bugün sosyal medya platformları, şiirin ve kısa anlatının yeni taşıyıcıları hâline gelmiş durumda. Bir bakıma gençler, kendi doğal mekânlarında edebiyatla karşılaşıyorlar. Ancak bu durum edebiyatın estetik derinliğinden uzaklaştığı anlamına gelmez. Aksine, genç kuşak dijital dünyanın diliyle yeni ifade biçimleri geliştiriyorlar. İmgeler, metaforlar ve ritim, ekran estetiği ile birleşiyor ve başka bir âleme kapı aralanmış oluyor.
Balkan Türk Edebiyatı üzerine yaptığımız akademik çalışmalar gösteriyor ki, dijital mecralar sadece bir görünürlük alanı değil, aynı zamanda kültürel hafızanın yeniden örgütlendiği bir zemin hâline geliyor. Bulgaristan’dan Kosova’ya, Yunanistan/Batı Trakya’dan Kuzey Makedonya’ya kadar Türkçe yazan edebiyatçılar dijital medya sayesinde hem birbirleriyle hem de Türkiye’deki okur ve akademi dünyasıyla daha yoğun bir etkileşim kuruyor. Dijitalleşme burada sadece teknik bir dönüşüm değil, bir kültürel dayanışma, bir edebî direniş biçimidir.
HAKİKAT ARAYIŞI SÜRMEKTEDİR
Bugün edebiyatın karşısındaki temel mesele, dijitalleşmeyi reddetmek ya da ona teslim olmak değildir. Asıl mesele, dijital dünyanın sunduğu imkânları edebiyatın derinliğiyle buluşturabilmektir. Çünkü edebiyat hangi çağda olursa olsun insanın varoluşuna dair sorularına cevap arar. Mekân değişir, biçim yenilenir, lâkin kelimenin arayışı devam eder.
Edebiyat, dijital çağda da hakikat arayışını sürdürmektedir. Önemli olan, bu yeni dünyanın hızına kapılmadan, kelimenin asırlardır taşıdığı hikmeti dijital evrenin imkânlarıyla yeniden yorumlayabilmektir. Zira dijital olan geçicidir, fakat hakikate, güzele, yüce ve metafiziğe yaslanmış bir edebiyat, çağları aşan kalıcı bir iz bırakmaya devam eder. Kadim tecrübenin ışığını kaybetmeden, geleceğe dair karamsarlığa kapılmadan istikbale yönelmek elzemdir. Çağın ruhuna hakikati söyletebilmek ve edebiyatı bir sanat olmanın ötesinde insanı tanımanın incelikli bir aracı olarak görmek bu yaklaşımın temelini oluşturur.
