Gagauzya Özerk Yeri Başkanı Evghenia Gutul’a baktığımızda 2023’te gerçekleşen seçimlerden önce ciddi bir siyasi geçmişinin olmadığını görüyoruz. Söz konusu seçimde ilk turda salt çoğunluk alınamadı ve ikinci turda Gutul seçimi kazanarak Gagauzya’nın yeni başkanı oldu. Gutul’u asıl gündeme getiren ise siyasi bağlantıları ve bu nedenle başlatılan yargı sürecidir. En önemli bağlantısı ise Musevi asıllı bir Moldovalı olan Ilon Şor’dur.
Ilon Şor, Moldova’da kapatılan Şor Partisi’nin başkanıydı. Kendisi belediye başkanlığı ve milletvekilliği gibi siyasi görevlerde bulundu. Şor, açıkça Rusya yanlısı bir isimdir ve bir oligark olarak nitelendirilmektedir. Aynı zamanda İsrail doğumlu bir Musevi’dir. Henüz 28 yaşındayken Moldova bankalarını dolandırdığı gerekçesiyle yargılandı. 3 gün içinde gerçekleşen bu dolandırıcılığın miktarının 1 milyar dolar olduğu ve Moldova GSYİH’sinin yaklaşık olarak yüzde 12’sini teşkil ettiği söylenmektedir. Moldova yargısı bu suçlardan dolayı Şor’a 7,5 yıl hapis cezası verdi. Lakin süreç temyize taşındığı esnada Şor İsrail’e kaçtı.
İsrail’de bir süre kalan Şor, buradan da Rusya’ya geçti ve Nisan 2024’te Zafer Platformu’nu kurdu. Şor, Rusya’da kurduğu bu platform üzerinden gerçekleştirdiği propaganda ile Moldova halkına yönelik kampanyalar geliştirmeye devam etti. Örneğin en çok konuşulan kampanyalarından birisi Moldovalılara Rusya’dan emekli maaşı bağlayacağını vaat etmesiydi. Ona göre Moldova halkının emekli maaşları oldukça düşüktü. Şor, Gagauzyalılar başta olmak üzere Moldovalı emeklilere aylık 100 avro maaş vereceğini açıkladı. Bunun için bir başvuru sistemi kuracağını ve maaşların MIR sistemi üzerinden yatırılacağını duyurdu. Halbuki MIR sistemi Rusya-Ukrayna savaşı ile birlikte SWAP’tan çıkartılmıştı. Şor, onun da çözümü için Transdinyester’i işaret etti. Emekli maaşı adı altında verilen bu paraların ya Transdinyester’den ya da Rusya’daki akrabaları aracılığı ile alabileceklerini söyledi. Bu durum Moldova’nın siyasi egemenliğine yönelik ciddi bir meydan okumaydı. Çünkü Moldova Avrupa’nın gelir düzeyi en düşük ülkesi konumunda bulunuyor ve bu nedenle halkın ekonomik refah talebi oldukça yüksek.
RUS YANLISI VEKİL KAÇIRILDI
Moldova’da Şor’a yakın siyasi isimler de bulunmaktadır. Örneğin Aleksandr Nesterovski adında Moldovalı bir milletvekili, Şor ile bağlantılı şekilde yolsuzluk gerçekleştirdiği ortaya çıktığında Rusya’ya kaçtı. Nesterovski’nin Rusya’ya kaçışı ise oldukça önemli bir detayı barındırıyordu. Kendisi önce Moldova’daki Rus büyükelçiliğine girdi. Ardından elçilikten diplomatik dokunulmazlığa sahip bir araçla ayrıldı. Bu araç Transdinyester’e girdi ve ardından takip edilemez hale geldi. Kendisine Rus vatandaşlığı verildi ve Rusya’ya geçiş yaptı. Transdinyester, Moldova sınırları içerisinde kabul edilse de kendisini bağımsız bir devlet olarak görmektedir. Dolayısıyla Moldova makamları, Transdinyester’e müdahale edememektedir. Transdinyester’de konuşlu 1500 civarında Rus askeri ve cephaneliği bulunmaktadır. Bu da Kişinev için ciddi bir egemenlik problemini teşkil etmektedir. Kişinev hükümetinin bu olaya tepkisi ise Nesterosvki’nin kaçışına yardım eden üç Rus elçilik çalışanını istenmeyen kişi ilan etmek oldu.
GUTUL NEDEN YARGILANIYOR?
Peki tüm bunların Gagauzya başkanı Gutul ile ilgisi nedir? Gutul, seçilmeden önce Şor’un kendi adını taşıyan Şor Partisinin yerel bir temsilciliğinde sekreter olarak görev yapıyordu. Daha önce tanınmayan ve bilinmeyen bir kişiydi. Seçim sürecinde bir anda parladı ve seçimle Gagauzya başkanı oldu. Seçim kampanyası sırasında Gutul, Şor’dan gelen parayla kampanya yapmakla suçlandı. Buna göre Gutul, Moldova yasalarına aykırı olarak kampanyası için para toplamıştı. İşin asıl kritik noktası ise bu paranın nasıl kullanıldığı oldu. Gagauzya’daki seçimlerde yaklaşık 52 bin kişi oy kullandı. Dolayısıyla her bir oyun değeri oldukça yüksekti. Gutul’un suçlanmasının nedeni ise seçmenleri Şor’dan gelen parayla satın almasıydı. Seçim sonuçlarına açıkça etki edecek şekilde seçmenlere para dağıtıldığı söylendi.
Gutul, seçimi kazandıktan sonra ise Şor’un Rusya’da kurmuş olduğu Zafer Platformu'na katıldı. Gagauzya başkanı Gutul, Rusya’ya kaçan ve ‘oligark’ olarak nitelendirilen Şor’un icra sekreterliği görevine getirildi. Moldova yasalarına göre Gagauzya başkanı aynı zamanda bakanlar kurulunda bir koltuğa sahipti. Bu olaylar nedeniyle Gutul, bakanlar kuruluna alınmadı.
Ayrıca Gagauzlar ile Rusya arasındaki yakınlığa da değinmek gerekmektedir. Sovyet dönemini yaşayan Gagauz halkı, bugün hala Rusya ile yakın ilişkiler kurmaya devam ediyor. Öyle ki Gagauzlar, Ukrayna-Rusya savaşında Rusya’yı haklı bulmaktadır. Halbuki Ukrayna toprakları içinde yaşayan Gagauzlar da vardır ve Ukraynalı Gagauzlar, bu konuda soydaşlarıyla taban tabana ters düşmektedir. Moldova’da Avrupa Birliği adaylığı ile ilgili yapılan halk oylamasında Gagauzya yüzde 90 civarında bir oyla ‘hayır’ demiş, Moldova genelinde yapılan seçimde ise çoğunluk ise ‘evet’ yanıtını vermişti. Böylelikle Moldova, Ukrayna ile birlikte Avrupa Birliği’nin yeni aday ülkeleri haline gelmiştir.
TÜRKİYE’NİN TAVRI NET
Rusya’ya yakınlığı ile bilinen Gutul’un yargı süreci devam etmektedir. Ortadaki suçlamaların ciddiyeti göz önüne alındığında, Gutul’un suçlu bulunmasıyla birlikte Gagauzya’nın yeni bir seçime gitmesi beklenmektedir. Türkiye’nin ise tüm bu yaşananlar sırasında takındığı tavır oldukça nettir. Türkiye, Moldova hukukuna ve egemenliğine saygı temelli bir yaklaşım sergilemektedir. Öbür yandan suçunun onaylanmasına kadar Gagauzya başkanı Gutul’a masumiyet karinesi kapsamında yaklaşmaktadır. Türkiye, Moldova yargısının kararına saygı göstermekle birlikte, iki taraf arasında iletişimi teşvik etmekte ve zaman zaman iletişim kanalı olmaktadır. 1994 yılında Gagauzlar’ın özerk bölge olarak tanınmasında Türkiye arabulucu diyalog kanalı olmuştu. Türkiye, bugün de aynı şekilde soydaş Gagauzlar’ın hakkını savunan, bunu yaparken de Moldova’nın anayasal düzenine saygıyla yaklaşan bir diplomatik tutum benimsemektedir.
