Yusuf ile Züleyha hem Doğu hem Batı klasikleri arasına girmiş dünya üzerinde en çok anlatılan hikayelerin başında gelir. Bunda hikayenin hem Kitab-ı Mukaddes'te hem de Kur'an-ı Kerim'de genişçe yer almasının payı büyük. İlk örneklerini Doğu edebiyatında 11.yüzyıla kadar takip ettiğimiz hikaye, günümüze gelinceye kadar yüzlerce kez yazıldı.İşte yazılı metinler içinde büyük öneme sahip eserlerden biri de 16.yy'da Yusuf Can mahlasıyla kaleme alınan Ziyai Yusuf'un Yusuf ile Züleyha Mesnevisi'dir.
Döneminde büyük övgüler alan eserin adı yazılı kaynaklarda geçse de ne yazık ki yakın bir zamana kadar 'kayıp eserler' arasında sayılıyordu. Ta ki bir tesadüf sonucu Erzurum Teknik Üniversitesi Edebiyat Fakültesi hocalarından Yard. Doç. Dr. Melike Gökcan'ın Almanya'da bir kütüphanede eseri bulup ortaya çıkarmasına kadar.
Günümüz Türkçesine çevrilen ve geçtiğimiz günlerde Kabalcı Yayınları arasında okuyucuya sunulan “Yusuf ile Züleyha Mesnevisi'nin hikayesini Melike Gökcan'dan dinledik. “Ziyaî Yusuf'a ait mesnevinin dünyada mevcut tek nüshası Almanya Staatsbiblioteke'de tarafımdan bulundu" diyen Gökcan hikayeyi şöyle anlattı: “Divan edebiyatının çok önemli bir kuramcısı, edebiyat tarihçisi Agâh Sırrı Levend, bu yüzyılda yazılıp da günümüze ulaşmayan Yusuf u Züleyha'lar içinde Ziyaî Yusuf adlı bir şairin mesnevisini saymıştır. Söz konusu kaynağı referans alan günümüz edebiyat tarihlerinde kitabın kayıp olduğu bilgisi mevcut. Ancak benim bulduğum kitap daha önce adı hiçbir kaynakta geçmeyen Yusuf Can mahlasıyla kaydedilmişti. Eser Kanuni'ye sunulmuş, güzel ve temiz bir hatla yazılmış, tezhipli, cetvelli kısacası özenli bir nüsha; üstelik oldukça hacimli ve tüm Yusuf u Züleyha mesnevileri içinde hiç de azımsanmayacak bir kurgusal başarıya, özel bir tahkiye üslûbuna sahipti. Bu kitabın hiç değilse kendi çağdaşlarınca görülmüş olması beklenirdi. Araştırmalarımı sürdürürken Latifî tezkiresindeki “Ziyaî Yusuf" maddesini tekrar okudum. Orada mesneviden alınan üç beyitlik örnek elimdeki metne ait çıkınca problem çözülmüş oldu. Ziyaî Yusuf, ilmiye sınıfına mensup bir şair, Latifi, onun gazelleri de olduğunu söylüyor, ancak bugün için bilinen tek eseri, sıkı bir münekkit olan Latifî'nin övgü dolu ifadelerle takdim ettiği “Yusuf u Züleyha" mesnevisi."
Doğu ve Batı klasiklerinde Yusuf ve Züleyha hikayesinin nasıl anlatıldığıyla ilgili olarak Yard. Doç. Dr. Melike Gökcan şu bilgileri veriyor:
*Yusuf ile Züleyha üzerine yazılmış eserlerin temel epizotları hemen hemen aynıdır. Ancak bazıları, mesela Fatih'in hocası Akşemseddin hazretlerinin küçük oğlu Hamdallah Hamdi'nin eseri gibi çok hacimli, çok detaylı metinler, Kur'an'daki Yusuf kıssasında anılmayan bazı olayları da içerir. Bu olayların çoğu Kitab-ı Mukaddes'ten geçmedir.
*Tevrat kaynaklı metinlerin iki temel odağı vardır. Biri, kardeş kıskançlığı temasıdır; diğeri ise bir kuyuya atılana kadar babası tarafından aşırı derecede pofpoflanmış, nazlı, şımarık ve bencil Yusuf'un değişim ve olgunlaşma hikâyesidir.
*Züleyha, Batı edebiyatında sadece Potifar'ın ahlaksız karısıdır. Yusuf'un sağlam ahlakını sınamaktan başka bir işleve de sahip değildir.
* *Ziyaî Yusuf'un mesnevisinde Züleyha, Yakup ve oğullarının hikâyesinden daha fazla yer işgal eder ve daha güçlü bir kurgudur.
