Uluslararası Türk Akademisi ile Moğol Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü iş birliğinde yürütülen kazıda önemli eserler ortaya çıkarıldı. Moğolistan’ın Ötüken bölgesinde gerçekleşen bilimsel kazıda Göktürk Devleti’nin hükümdarları Bilge Kağan ve Kül Tigin’in babası İlteriş Kağan’ın, külliyesi ve yazıtı keşfedildi. Başkent Ulan Batur’da düzenlenen basın toplantısında konuşan Uluslararası Türk Akademisi Başkanı Darhan Kıdırali, 2019’da Arkeoloji Enstitüsü uzmanlarıyla Nomgon ovasında ortaklaşa başlattıkları kazı çalışmalarının başarıyla sonuçlandığını ifade etti.
Kazılarda Bilge Kağan ile Kül Tigin’in babası İlteriş Kağan’ın külliyesi ve yazıtına ulaştıklarını duyuran Kıdırali, “Anıt metninden elde edilen bilgilere dayanarak, Nomgon külliyesinin Göktürk Kağanlığını yeniden canlandıran Kül Tigin ve Bilge Kağan’ın babası İlteriş Kutluk Kağan’a ithaf edildiği sonucuna varılmıştır. Ayrıca bu külliye, ‘Türk’ adının ilk kez geçtiği Göktürk döneminin en eski yazılı anıtı olarak kabul edilmektedir” diye konuştu.
YAZITTA ESKİ TÜRK YAZISI İZİ
Batıdan doğuya doğru oval bir şekilde inşa edilen külliye toplamda 49 metrekare alandan oluşuyor. Kıdırali yapıyı şöyle anlattı: “Külliyenin etrafına hendek kazılmış ve buradan toprak yığılarak bir kale inşa edilmiş. Külliyenin batı tarafında, alanın ortasına delikli taştan bir küp (sunak), taştan insan figürleri, iki yavrusu olan aslan heykeli ve iki koyun heykeli bulunmaktadır.”
Külliyenin kapısına elli bir tane balbal taşın sırayla yerleştirildiğini kaydeden Kıdırali, bu taşların beşinde Aşina ailesine ait “dağ keçisi” sembolünün tespit ettiklerini söyledi. Külliye içinde bir de ibadet yerinin olduğunu kanıtlayan tuğla kalıntıları ve patika üzerine serilen kil kaplama bulundu. Kıdırali detayları şu sözlerle aktardı: “İbadet yerinin önünde, yazıtın üst kısmı ve kaplumbağa şeklindeki temeli keşfedildi. Bulunan eserin iki yüzünde 12 satırlık eski Türk yazısı, üçüncü yüzünde ise eski Soğd yazısı bulunmaktadır. Keşfe katılan bilim adamları, anıtın metninden ‘Tanrı’, ‘Türk’, ‘Kutluk’, ‘Tümen’ gibi bir dizi kelime tespit etti.”
Kazı sonuçları kitap olacak
- Başkan Darhan Kıdırali, İlteriş Kağan’ın Nomgon külliyesinin, oğullarının anıtlarına benzediğini söyledi. Nomgon’daki İlteriş Kağan yazıtındaki simgeleri de anlatan başkan “Taspar Kağan, Bilge Kağan, Kül Tigin ve diğer anıtların tepesine de bu tür kağanlık simgeleri olan ejderha biçimli, kurt başlı bir şeklin çizildiği bilinmektedir. Nomgon anıtının, Orhun anıtları gibi Göktürk devleti için önemli bir anıt olduğu anlaşılmaktadır” dedi. Kıdırali, Nomgon kazı sonuçlarını bilimsel kitap olarak hazırlaycaklarını tanıtımını ise tüm Türk devletlerinin başkentlerinde yapmayı planladıklarını belirtti: “Moğolistan’daki Göktürk dönemine ait anıtların kazıları gelecekte de devam edecek.”
