ABD Başkanı Trump’ın çelik ve alüminyum ürünlerine ek tarifeler getirmesinin asıl hedefinin Çin olduğu biliniyordu. Öyle de oldu, fatura Çin’e kesildi. Çin ürünlerine getirilen ek vergi ve yatırım kısıtlamalarının tutarı 60 milyar doları buluyor. Çin ise bu hamleye 3 milyar dolarlık bir hamleyle karşılık verdi. Bu hamleyle, büyük kısmı gıda olan 128 kategorideki Amerikan ürününe yüzde 15 le yüzde 25 arasında ek gümrük vergisi bindiriliyor. Bu ürünlerin başında domuz eti geliyor. ABD geçen yıl Çin’e 1 milyar dolarlık domuz eti ihraç etmişti. ABD ayrıca Çin’in elma, kiraz, ceviz ve badem tedarikçisi. Çin’in misillemesi, ABD’ye kıyasla küçük sayılabilir ama stratejik olarak iyi düşünülmüş bir hamle. ABD’de sonbaharda yapılacak olan seçimler Trump için kritik önemde. Çin hamlesi Amerikalı çiftçilerin tercihlerini etkileyebilir.
Bu hamleler “jeo-ekonomik savaş” için sadece başlangıç. ABD Çin’in ekonomik yükselişini yavaşlatmak için daha başka rekabet alanlarına yönelecek, Çin de bunun altında kalmamak için yeni çıkışlar yapacak. Çin ve ABD’yi yeni teknoloji ürünlerinde de kıyasıya bir rekabet bekliyor. Çin “Yeni İpek Yolu” projesiyle, ABD’nin üstün olduğu deniz ticaret yollarını devre dışı bırakmak isterken, ABD Çin’den Avrupa uzanan kara koridorunda ‘sorunlar’ çıkarabilir. İngiltere başta olmak üzere Batı ülkeleriyle Rusya arasında derinleşme eğilimi gösteren diplomatik gerilimi belki de yeni ticaret savaşlarına atfetmek daha doğru olur.
Bu arada, “Centcom” olarak bilinen ABD Merkez Kuvvetler Komutanlığı’nın sorumluluk alanı içerisindeki 20 civarındaki ülkenin, Çin ve Avrupa arasındaki koridoru güneyden kuzeye doğru kestiğini hatırlatalım. Kuzeydoğu Afrika’dan Ortadoğu’ya, Orta ve Güney Asya’ya uzanan “Centcom coğrafyası” küresel olarak hayati öneme sahip ticari deniz şeritlerinin, uçuş koridorlarının, boru hatlarının ve karayolları güzergahlarının çakıştığı bir alan. Mısır, Arabistan yarımadası, Suriye, Irak, İran, Afganistan, Pakistan ve oradan Kazakistan’a kadar genişleyen Centcom alanında 22 etnik gruptan 600 milyona yakın insan yaşıyor. Öte yandan ABD, Çin’i çevrelemek için Hindistan ve Vietnam’ı da müttefikleri arasına katmaya çalışıyor.
ABD ve Çin’i bekleyen ticaret savaşları Amerikan akademisinin epeydir ilgi alanı içerisinde. Bu bağlamda en meşhur kitap, siyaset bilimci Prof. Graham Allison’ın 2017’de yayınladığı “Savaşa Doğru Giden Kader: ABD ve Çin Thucydides Tuzağını Aşabilirler mi?” başlıklı kitabıydı. Allison antik çağda Isparta ile Atina arasındaki “Peleponnes Savaşları”ndan esinleniyordu. Buna göre yerleşik güç İsparta ile yükselen güç Atina arasındaki rekabet bölgesel savaşlara yol açmıştı. 1500’lerden 2000’lere kadar 16 vâkâyı inceleyen ve bu vakalardan 12’sinin savaşla sonuçlandığını anlatan Allison benzer bir kaderin yerleşik hegemonik güç ABD ile yükselen Çin’i de beklediğine işaret ediyordu. Trump döneminde geçen yıl Beyaz Saray’a davet edilen Allision, Ulusal Güvenlik Konseyi’nde bir brifing verdi.
‘Çin korkusu’nu Allison’dan önce kuvvetli şekilde dile getiren Prof. Peter Navarro idi. “Çin tarafından öldürülmek: Ejderha ile yüzleşmek-Küresel eylem çağrısı” , “Yaklaşan Çin Savaşı” başlıklı kitapların yazarı olan Navarro “Ticaret şahini” olarak biliniyordu. Trump tarafından “Ulusal Ticaret Konseyi” direktörlüğüne getirilen Navarro, Çin’e yönelik ek tarifelerin çıkarılmasında başrol oynadı. Tarifelere itiraz eden Gary Cohn ise Trump’ın Baş Ekonomi Danışmanlığı’ndan ve “Ulusal Ekonomi Konseyi” direktörlüğünden istifa etti.
Birçok Batılı tarihçiye göre büyük güçler arasındaki ekonomik rekabet “1914 öncesi” dünya koşullarını çağrıştırıyor. Eğer öyleyse, küresel sistemin işlerliğini kaybettiği günümüz şartlarında bazı ittifakların bozulmasını, yeni ittifakların kurulmasını beklemek gerekiyor.
