New York'ta Dünya Ticaret Merkezi'nin ikiz kulelerine çarpan uçaklar, sanki Amerika'nın aklına da çarpmışlar. Amerika çarpık bir akılla, hem kendi yurttaşlarını, hem bütün dünyayı gütmeye, güdülemeye, güdümlemeye çalışıyor.Çeliği eriten alevler, Amerika'nın sağduyusunu da eritmiş sanki. Amerika, hem ülkesini, hem bütün dünyayı, masum kurbanların kanlarıyla sevenlerinin gözyaşlarından oluşan bir karışımla dolduracağı kocaman bir keskin sirke küpüne çevirmeye çabalıyor.Pentagon'a düşen uçak, devle...

"11 Eylül 2001.Hitler, demokrasiyi yok etmek için arzuladığı olağanüstü yetkilere bir gerekçe olsun diye Alman Parlamentosu yangınını gizlice çıkartıp suçunu bir Bulgar komünistinin sırtına yıkmıştı.Pearl Harbor baskınından, kongreden savaş kararı çıkartmakta o güne kadar güçlük çeken Başkan Roosevelt'in önceden haberi olduğu da son yıllarda ABD'de belgelerle tartışılıyor." Bu satırların yazarı Gündüz Vassaf, hemen ardından şu cümleyi eklemiş: "Ama 11 Eylül'de benzer komploların olabil(e)ceğine ...

Okullar açıldı.Bu açılışın en gözle görülür belirtisi, ülkede yaklaşık on üç milyon insan yavrusunun tatilin o özgür kılıklarına veda edip sınırları devletçe belirlenen tekbiçim giysilere bürünmesi oldu. Ülkemizde zorunlu ilköğretimin sekiz yıla çıkarıldığını ve bu sekiz yılın kesintisiz olduğunu biliyoruz. Ama sekiz yılın "birinci kademe", "ikinci kademe" diye ikiye ayrıldığını ve bu ayrılışın öğrenci üniformalarına yansıdığını da görüyoruz. Çocuklar ilk beş yılda "önlük" denen giysilerle okula...

Nihad Sami Banarlı, Türkçenin Sırları'nda, dilimizin ses güzelliğinden söz ederken Acem'in "gul"unu "gül"e, "bulbul"unu "bülbül"e çevirerek söyleyip yazışımızı övgüyle anar. Sözcüklerin sesleriyle anlamları arasında uygunluk bulunması, hoş bir durumdur. "İnce" sözcüğündeki seslerin "ince", "kalın" sözcüğündeki seslerin "kalın" olması gibi. Ancak bu durumu yalnızca Türkçeye özgü bir güzellik sanmamız doğru olmasa gerek. Başka dillerde de böylesi denklikler bulunmaktadır. Fransızın "ince"si (mince...

Bu Arap kökenli sözcüklerin Türkçe karşılıkları yok mu? Var. "Temyiz" yerine "ayırma, seçme" diyemez miyiz? Diyebiliriz. "Temâyüz" yerine "ayrılma, seçkinleşme, belirginleşme" diyemez miyiz? Diyebiliriz. "İmtiyaz" yerine "ayrıcalık" diyemez miyiz? Diyebiliriz. "Mümtaz" yerine "seçkin" diyemez miyiz? Diyebiliriz. "Mümeyyiz" yerine "ayırıcı", "ayırtman" diyemez miyiz? Diyebiliriz.Nitekim bu sözcüklerin Türkçeleri de kullanıldı, kullanılıyor. Gerçi, özellikle hukuk dilinde, "Temyiz" mahkemesi, dava...

19 Ağustos Pazar gecesi saat 23.50'de Habertürk'e bakıyorum: "Demirel'in parti çalışmaları Ankara'yı karıştırdı." Ayrıntılar için tıklıyorum. Taki Doğan'ın yazdığı haberin, saat 20.11'de girdiği belirtilmiş. Başlıkta sözü edilen karışıklık, medya mensuplarına mahsus bir karışıklık imiş. Muhabirler, naklen yayın araçları filan Demirel ile görüşecek olan İlhan Kesici'yi Güniz Sokak'ta beklemişler ama boşuna beklemişler. Meğer görüşme Kuleli Sokak'taki büroda yapılmış. Taki Doğan, Demirel'in progra...

Ateş demire değer, demir ateşe değer; ateş demiri tavlar, demir ateşte tavlanır; usta bir elin tuttuğu çekiç, tavlanmış demire değer, onu döver, değe değe, döve döve değiştirir; böylece ham demirden işlenmiş demir, işlenmiş demirden saban, balta, çapa, kazma, orak yapılır.Uygarlık tarihi, bir bakıma insan elinin doğaya değmesi ve onu değiştirmesiyle oluşmuştur. Kuşkusuz hiçbir değme, boşlukta ya da tek yönlü olmamakta, değen özne değdiği nesneyi etkilediği gibi değilen nesne de değen özneyi etki...

Axis 2000 Ansiklopedik Sözlük''ten:Takva: Günah işlemekten kendini sakınma; günahtan korunma. Takva, Allah korkusuyla dinin yasakladığı şeylerden kaçınmadır.Takiye: esk. 1. Sakınıp çekinme. 2. Bir kişinin mensubu, bağlı olduğu mezhebi gizlemesi. 3. İSL. Bir Müslümanın, kalbinin derinliğinde inancını koruması şartıyla, saldırı veya ölüm tehdidi karşısında inancını gizlemesi.Vikaye: esk. 1. Esirgeme, koruma, gözetme. 2. Bir hastalığın yayılmasını veya ilerlemesini önleyici tedbir alma. Vikaye etme...

Osmanlı döneminin şair sipahilerinden ya da sipahi şairlerinden Güvâhî''nin 1526 yılında kaleme aldığı Pend-nâme (Öğüt kitabı) adlı mesnevîden bir "hikâyet" okuyalım:Meğer bir öküz içün iki kişiOluban hasm onarmazlardı işiBirer birer varuban kadıya pesVirürler ellişer nakd ol iki kesBulalar tâ ki ol rüşvetle maksûdUmar her biri hâsıl eyleye sûdKaçan kim vardılar da''vîye zâhirEfendi itdi fikr ol işte vâfirDidi âhir ikiniz dahî ma''kûlKişilersiz diyeyin size bir yolGelün sulh idişüp satun öküzüKe...

Yukarıdaki cümleyi Ayşe Kadıoğlu, çocukluk yıllarında Edip Enişte''den işitmiş. Bayramlarda ziyaretine gittikleri Edip Enişte, vedalaşma sırasında, konukların -çocuk da olsalar- ellerini iki eliyle kavrar ve bu cümleyi söylermiş: "Devletle evlâdım, devletle!"Başkalarının "hoşça kal, güle güle" gibi ifadeler kullandıkları yerde Edip Enişte''nin böyle söylemesini Ayşe Kadıoğlu şöyle yorumluyor: "Kısacası ''devletin rahmeti üzerinden eksik olmasın'' gibi bir ifade idi bu. Belleğimde yer etmiş olan ...

Ülkemizde 365 yapraklı duvar takvimi piyasasında önemli paya sahip markalardan biri de Fazilet Takvimi''dir. 2001 yılı takviminin her yaprağında "28. hizmet yılında" olduğu yazılıdır. Bu hiç de az olmayan 28 yıl boyunca, takvimin içeriğinde, düzeninde ne gibi gelişmeler, iyileşmeler olduğu araştırılsa, ortaya nasıl bir sonuç çıkar diye sormak istemiyorum. Böyle bir sorunun karşılığı, belki de koca bir hiç olacaktır. Bizim evin duvarına da, adı "Hizmet" olan bir şirketin hediyesi (promosyonu, eşa...

-Ev boştu.-Nasıl yani?-Kimse yoktu.-Ne biliyorsun?-Zili çaldım, kapıyı açan olmadı.-Çevresi de boş değil mi o evin?-Evet, orada yapılaşma yeni başlıyor.-İçi yepyeni ve değerli eşyalarla dopdolu bomboş bir ev, hırsızlara gün doğdu desene!II- Boş sözler bunlar!- Neden?- Uygulanma şansı yok.- Şimdi mi, her zaman mı, hiçbir zaman mı?- Elbette şimdi. Her zaman uygulanma şansı yok dersem, kimi zaman uygulanabileceğini kabul etmiş olurum. Hiçbir zaman uygulanma şansı olmadığını söylemeye de cesaret ede...

23 Haziran Cumartesi günü yapılan Devlet Parasız Yatılı ve Bursluluk sınavına katılan ilköğretim sekizinci sınıf öğrencilerine aşağıdaki sorular da soruldu.Türkçe 4. Soru:Millet olarak bizim; başı dik, huzur içinde ve hür yaşamamızda en büyük dayanağımız Mehmetçik''tir. Ona bu anlamlı sözcükle seslenirken uzun cümlelere ihtiyacımız yok. Yeryüzünde başka hangi millet, barışta vatanını ve milletini bekleyen; savaşta bu mukaddes varlıklar uğruna canını seve seve veren oğullarına böyle hitap etmiş v...

Dilimizin ad çekim eklerinden biri de, "-den"dir. Uyum kuralları gereğince bu ekin sesleri, kalınlaşmaya ve sertleşmeye uğrayabilir. Böylece denizden, dağdan, sisten ve buluttan başka başka sesler gelir bize. Bu cümle, bize seslerin kaynağının, çıkış yerinin "deniz, dağ, sis ve bulut" olduğunu anlatır.Ekin en yaygın temel işlevine örnek olsun diye Behçet Necatigil''in Evin Halleri şiirinin beşinci ve son dörtlüğünü okuyabiliriz:Evin –den hâli, uzaksınızHattâ içinde yaşarkenAşkların, ölümlerin om...

Gocunuyorum, yaralıyım.Gocunuyorsun, yaralısın.Gocunuyor, yaralı.Gocunuyoruz, yaralıyız.Gocunuyorsunuz, yaralısınız.Gocunuyorlar, yaralılar.Gocunmuyorum; yaralı olmadığım için değil, duyarsız olduğum için.Gocunmuyorsun; yaralı olmadığından değil, duyarsız olduğundan.Gocunmuyor; yaralı olmayışından değil, duyarsız oluşundan.Gocunmuyoruz; yaralı olmadığımız için değil, duyarsız olduğumuz için.Gocunmuyorsunuz; yaralı olmadığınızdan değil, duyarsız olduğunuzdan.Gocunmuyorlar; yaralı olmayışlarından ...

Bir mevlid kandilini daha geride bıraktık. Aslında, Peygamber Efendimiz''in sağlığında da, râşid halîfeler döneminde de, mevlid kandili kutlanmıyordu. Ancak Müslümanlar, Fâtımîler döneminden başlayarak, berat, regaib, miraç ve kadir gecesinin yanına mevlid kandilini de eklemekte bir beis görmediler. Allah''ın son elçisi için naatler yazan şairler, mevlidler de kaleme aldılar. Süleyman Çelebi''nin mevlidi, Müslüman Türk âleminde pek sevildi. Onun eserinden belli bölümlerin okunması "mevlid okumak...

Bugün 29 Mayıs 2001 Salı.548 yıl önce, 29 Mayıs 1453 tarihinde yine bir salı günü, Sultan Murad oğlu Sultan Mehmed ve ordusu, 53 gün süren bir kuşatmadan sonra Konstantıniyye surlarını aşmış, yeni bir dönemin kapılarını açmıştı.Peygamber Efendimiz''in daha Hendek savaşı sırasında müjdesini verdiği zafer, İslâm uygarlığının Mekke''nin fethiyle başlayan fetihler sürecinde önemli dönüm noktalarından biri oldu: Bizans düştü. Ayasofya asırlardır beklemekte olduğu ezan sesine kavuştu.Osmanlı sultanlar...

"Uçağın penceresinde sürekli geçtiğimiz yerlere bakıyorum. Adeta bir çöl denizinin üstünde uçuyoruz. Ara sıra görünen dağ sıraları yeknesaklığı bozarken, garip ama, çölün bende uyandırdığı sertlik hissini biraz yumuşatıyor.Uçak Zahidan''a indiğinde, çöl denizinde ıssız bir adaya indiğim hissine kapılmamam mümkün değildi. Havaalanına iner inmez, alışık olduğum, o şehir hayatına özgü gürültünün bir anda adeta sustuğunu keşfediyorum. Ne kadar sessiz bir şehirdi burası? Henüz şehre inmemiştim ve deh...

Geçen hafta bu köşede "ne... ne..." bağlacının kullanımına ilişkin bir yazı yazdım ya, ertesi gün Mustafa Kutlu''nun bu sütunda çıkan "Kirazın tadı, iğdenin kokusu" başlıklı yazısının son cümlesini okurken, içimden acaba dedim, değerli hikâyecimiz, bu bağlacın kullanımına ilişkin yeni bir ihtimâle mi dikkat çekmek istiyor?Önce Kutlu''nun cümlesini okuyalım:"Ne bahar, ne kiraz, ne de iğde kokusu ülkenin üstüne gittikçe abanan kurşun gibi ağır havayı dağıtamıyor."Görüldüğü gibi, bu cümlede "ne...,...

1 Mayıs 2001 tarihli Yeni Şafak gazetesinin Kültür sayfasında "Karşılaştırma edâtlarında yapılan dil yanlışlıkları" başlıklı bir yazı yayımlandı. Osman Akkuşak''ın kaleme aldığı yazıya ilişkin görüşlerimi açıklamak istiyorum.Önce şunu belirteyim: Eskiden "bağlama edatı" adıyla "edat" diye öğretilen sözcükler, bugünkü dilbilgisi öğretiminde "bağlaç" adıyla anılıyor. Örneğin, "Ali ile Veli, bisikletleri ile gezintiye çıktılar." cümlesinde kullanılan ilk "ile" bağlaç sayılırken, ikinci "ile" edat (...

Lügat-i Nâcî''de kelime hakkında verilen bilgi şundan ibaret:İntihar. A. Kendini öldürmek: fi''l-i kabîh intihar.Belli ki, Muallim Nâci, kelimeyi de, anlamını da pek sevmemektedir. Bir sözlük yazarından beklenmeyen biçimde kendi değer yargısını, "çirkin eylem" anlamına gelen "fi''l-i kabîh" sözüyle açığa vurmaktadır. Başka kelimeler için, örnek mısralar, beyitler sunarken bu uğursuz kelimeyi çabucak geçmek istemektedir sanki. Aynı durum, "müntehir" kelimesinde de karşımıza çıkar; "intihar eden, ...

Hicrî 1422 yılının ilk ayı Muharrem''e bugün veda ediyoruz.Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı''na dün veda ettik.Muharrem ayına "aşura", "aşure" veya "aşur" ayı da deniyor ülkemizde. Sözcüğün temelinde ayın onuncu gününe yüklenen özel anlam yatıyor. Arapça''da "aşera" on demek. Geleneksel inanışa göre, Hz. Adem''in tövbesinin kabulü, tufan sonrasında Hz. Nuh''un gemisinin Cudi dağına oturması, Hz. İbrahim''in ateşten kurtuluşu, Hz. Yakub ile oğlu Yusuf''un birbirlerine kavuşması hep 10 Muharrem''...

Yazının başlığı tırnak içinde. Çünkü şair-yazar Özdemir İnce''nin 15 Nisan 2001 tarihli Hürriyet Pazar''da "Tersi/Yüzü" köşesinde çıkan yazısının başlığı bu. Ülkemizde ve dünyada ''Aydının görev ve sorumlulukları'' konusunda tarihte ve günümüzde beliren çeşitli olguları ve bu olgulardan günümüze yansıyan yanılsamaları dile getirmeye çalışmış Özdemir İnce.Aydını ''başıbozuk mahallesinin bekçisi'' ya da ''her şeyden sorumlu toplum çobanı'' sayan yaklaşımları eleştiren Özdemir İnce''ye göre aydın, ...

3 Nisan tarihli Yeni Şafak''ın ikinci sayfasında "Dedeye sakal yasağı" başlıklı haberin hemen altında bir yasak haberi daha vardı. Haberde Bursa''nın Mudanya ilçesinde bir ilköğretim okulu müdürünün, öğrencilerin başı örtülü velilerine İstiklâl Marşı''nı söyleme ve dinleme yasağını hatırlattığı, onlara "başörtülü olduğunuz için İstiklâl Marşı''nı dinleyemezsiniz, benim ekmeğimle oynamaya hakkınız yok" dediği, okul müdürünün bu davranışının eleştiri konusu olduğu, Türk Eğitim-Sen Bursa Şubesi Baş...